Tuproqlar geografiyasi

Och kashtan
tuproqlar
kashtan tuproqlaming kichik tipi hisoblanadi, xossalari va 
xo'jalikda foydalanish imkoniyatlari bo‘yicha chala cho‘lning 
qo‘ng4ir tuproqlariga yaqin turadi. Qo'riq - o ‘zlashtirilmagan loyli 
va loyqali och kashtan tuproqlarda gumus miqdori 2,5 %, yengil 
loyqali hamda qumoqlilarda 2 %, haydaladiganlarda mos ravishda 
1,5-2,2 % va 1,0-1,5 % ni tashkil etadi.
Q o ‘n g ‘ir chala cho4 tuproqlari
och kashtan tuproqlardan gu­
mus qatlamining yupqaligi va gumus miqdori bo‘yicha farqlanadi, 
iqlimda qurg‘oqchilik ortgan sharoitda organik moddalarning mine­
ral lash is hi tezlashadi. Cho‘l - dasht zonasi qo‘ng‘ir tuproqlarida 
gumus miqdori 1-1,5 %, gumus kashtan tuproqqa qaraganda kesma 
bo‘yicha bir xilda taqsimlanganligini ko4rish mumkin.
Shimoliy Amerikada qumli va mayda toshli kam karbonatli 
hamda kam gipsli qo‘ng‘ir chala ch o i tuproqlar keng tarqalgan bo‘- 
lib, ular Markaziy Mo‘g‘ulistonning analogik tuproqlariga o‘xshash- 
dir. Katta hududlar toshloq va mayda toshlardagi yaxshi rivojlan- 
magan tuproqlar bilan band. K oilar atrofidagi relyefning pastqam- 
liklarida sho4rxok va sho'rtoblar tarqalgan. Janubiy Amerikaning 
Patagoniya yassi togiigining toshloq, ko‘pincha vulqonik jinslarida 
asosan och — kashtan va qo‘ng‘ir chala c h o i tuproqlari uchraydi.
C h o i sur - qo‘ng‘ir tuproqlar zonasi chala choining janubida 
joylashgan boiib, g‘arbda Kasbiy dengizidan, sharqda Tyanshan- 
ning tog‘oldi hududlarigacha boigan maydonlami egallaydi. Janu­
biy chegarasi Kasbiy dengizidagi Qorabo‘g‘izg‘ol q o itig ‘i - Orol 
dengizining janubiy qirg‘og‘i - Qoratov tizmasi chizigidan o‘tadi. 
Shimoliy va Janubiy Amerikada unchalik katta hududlarni qam- 
ramagan.
Iqlimi juda quruq, yillik yog4 in miqdori 80-200 mm, bugia- 
nish 750-1050 mm. Yoz uzoq davomli va jazirama issiq, qish qisqa, 
kam qorli (shimolda), janubda esa deyarli qorsiz. Eng issiq oyning 
o4rtacha harorati 22,5-27 °C, eng sovuq oyniki g4arbda 2 -5 °C, 
sharqda 5 -1 5 °C, foydali harorat yigindisi 3000-4200 °C, vegetat- 
siya davri 164-205 kun, qishda tuproq muzlaydi.
90

---

C hoi zonasi litologik qoplamining o‘ziga xosligi, avvalo 
ellyuvial, prollyuvial va dellyuvial yotqiziqlaming asosan skeletli 
qumli va qumoqli granulometrik tarkibi bilan bogiiqligidir.
0 ‘simliklar qoplamining umumiy jihatlari - siyrak hamda 
namni sarf boiishini oldini olishga moijallangan shakllarga ega 
ekanligidir. Ekologik sharoit bilan bogiiq holda o‘simliklar xarak- 
teri bo‘yicha choilar: toshloq, qumli, loyli va sho‘rxokli guruhlarga 
ajratiladi.
Iqlimning keskin qurg‘oqchilligi, o‘simliklar mahsuldor- 
ligining pastligi va o‘simlik qoldiqlarining tezkor minerallashuvi, 
tuz to‘planishi kabilar ch o i tuproqlari hosil boiishining umumiy 
jihatlarini belgilaydi. Bular: kesmaning unchalik qalin emasligi, 
kam gumuslilik, karbonatlilik va deyarli hamma joyda tuproqlaming 
shoilanganligi (qumli maydonlardan tashqari). Bulardan tashqari 
c h o i tuproqlari litologik - geomorfologik omillarga bogiiq tarzda 
o‘ziga xos qator maxsus xossa va xususiyatlarga ham ega.
C hoi zonasining muxtor (avtonom) sharoitida tuproq zona- 
larining uch tipi: sur - qo‘n g ir, taqirsimon va qumli ch o i tuproqlari 
ajratiladi (VII. 7.2. boiimda ham atroflicha to‘xtalinadi).