Tuproqlar geografiyasi

1. Tuzilmaning mexanik ravishda buzilishi. 
Tuproqning 
yuza qismlariga tushadigan atmosfera yoginlari ta’sirida va 
shuningdek, yetilmagan nam tuproq yoki juda quruq holatdagi 
tuproqlami ko‘p marta haydash hamda bunda og‘ir texnika va 
boshqa ish qurollaridan foydalanish natijasida tuzilma buziladi. 
Bundan tashqari odamlar va chorva mollarining dalaga yoppasiga 
kirishi ham tuzilmani ezgilaydi.
Tuzilmaning buzilishini oldini olishda yemi obi-tobida hay­
dash, tuproqqa yengil ishlov berish va qishloq xo‘jalik mashina- 
larining yengil, maqbul namunalaridan foydalanish lozim.
2. Tuzilmaning fizik-kimyoviy buzilishi. 
Bunday buzilishga, 
singdirilgan kationlar ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi. Asosan singdirish 
majmuasidagi ikki, uch valentli (va) kationlarning bir valentli (va) 
kationlar bilan almashinuvi bunga sabab boiadi. Bir valentli natriy, 
ammoniy va vodorod tuzilmasi hosil qiluvchi kolloidlarni nam 
sharoitda peneplenlashib, tuzilma agregatlarini buzadi. Shuning 
uchun ham kimyoviy melioratsiyalash tuzilmaning saqlanib qolini- 
shida muhim. rol o‘ynaydi.
3. Tuzilmaning biologik yo‘l bilan buzilishi, 
asosan aerob 
sharoitdagi mikroorganizmlarning hayot faoliyati bilan bogiiq. 
Mikroorganizmlar tuzilma hosil qilishda muhim rol o‘ynovchi 
organik moddalar, jumladan gumusning aerob sharoitda tez mine-
49

---

rallashib, tuzilmaning asta-sekin buzilib borishiga sabab boiadi. 
Shuning uchun ham tuproqda mo‘tadiI mikrobiologik jarayonlaming 
bo‘ 1 ishi muhim ahamiyatga ega.
Tuproq tuzilmasining buzilish sabablarini e’tiborga olgan 
holda tuzilmani saqlab qolishga qaratilgan quyidagi muhim tadbir- 
lardan samarali foydalanish zarur:
1) tuproqlaming xossalari va o'ziga xos xususiyatlariga qarab 
yerga ishlov berishning samarali tizimlaridan foydalanish;
2) Yer o ‘z vaqtida, ya’ni agregatlari bir-biriga yopishib, kesak- 
lar hosil qilmaydigan paytda haydalishi;
3) ekinlardan yuqori hosil olishni ta’minlashda organik, 
mineral o‘g‘itlardan muntazam va samarali foydalanish;
4) almashlab ekishni to‘g‘ri - ilmiy asosda tashkil etish (ko‘p 
yillik, dukkakli, g‘allasimon ekinlami ko‘proq ekish) va h.k.