Тошкент Тиббиёт Академияси

Симоб ва унинг анорганик бирикмалари.
Ишлаб чиқаришда симоб кўп тарқалган бўлиб қуйидаги саноат соҳаларида қўлланилади. Симобни қазиб олишда. бойитиш корхоналарида, симобни эритишда, фильтратция қилишда, турли улчов асбоблари ишлаб чиқаришда, ( термометрлар, барометр, тонометрлар) аниқ. улчагичли идишлар тайерлашда, симобли контактлар тайёрлашда ( ипакчилик корхоналарида. электр лампалар ишлаб чиқаришда, рентген трубкалар, реактивлар, симоб Органик дорилар ва тиш куйиш амалиётида симобни қўл лаш кенг тарқалган.
Симобнииг физик - кимёвий хоссаси. Суюқ, ялтирок; металл бўлиб 357,2⁰ С кайнайди, 38,9 да котади. Уй ҳароратидаёк бугга айланади ва шу билан бирга ҳарорат қанча юқори бўлса, унииг бугга айланиши шунчалик тезлашади. Симоб 110 С да ҳаводаги қонценграцияси 3,6 мг/м³, + 20⁰ С да - 34 мг\м³ + 40⁰ С да - 70 мг\м³ га тенг. Симоб ҳаводан 7 марта оғир, хидсиз, учувчан модда.
Симобнинг анОрганик бирикмалари: хлорли, цианидли, сульфидли, натрийли бирикмалари ва бошқалари қўлланилади. Улар сувда ва биологик суюқликларда қийин эрийди, симоб метали эса сувда эримайди, сулема ва азотли бирикмаси сувда яхши эрийди.
Симобмнинг организмга кириш йўллари, заҳарлилик ҳусусиятлари ва оргаинзмдам чиқиш йўллари: симоб организмга асосан нафас йўллари орқали киради. буғлар ёки дезинтеграцион аэрозол сифатида киради.
Ошқозон ичак йўллари орқали шаҳсий гигиена қойдаларига риоя килмаган холларда киради.
Тери орқали симоб кириши, уни ишклаганда бўлиши мумкнн.
Организмга симоб бугари кургшинга ухшаб оксил моддаларнинг тиол группалари ва аминокислоталар билан бирикади ва нерв хужайраларига бевосита таъсирлашади. Моддалар алмашинувига таъсир қилади.
Симоб организмда тўпланиб моддий кумулятив ҳусусиятга эга. У жигар, буйрак, ўпка, ичак ва мия икималарида йигилиб яъни депо ҳосил килиб. вақти - вақти билан қон оқимига қайта тушади. Симоб организмдан ичак,сийдик йўли орқали чиқарилиб ташланади.
Агар сийдик таркибида симоб 0,01 мг\л ва ундан ортиқ миқдорда бўлса, у ҳолда симобдан заҳарланишни биринчи белгилари тўғрисида гап юритса бўлади.
Симобни организмга таъсири: ишлаб чиқаришда симобдан ўткир заҳарланиш деярли кам учрайди., лёкин авария шароитларида. симоб заводларининг қозон ва учокларини тозалашда камдан - кам учраши мумкин. Бунда, ош қозон ичак йўлига таъсири натижасида ( гингнвитлар. стоматитлар. энтероқолитлар ) ва буйракка таъсир килиб, некрозлар ва сулемали буйрак нефрози пайдо бўлади.
Сурункали заҳарланиш: бунда организмда жуда кўп орган ва систеъмалар шикастланади.
- ошкозон - ичак систеъмаси { симобли стоматит, симобли кайма (ука) энтероқолит, иштаха йўқолиши, озиб кетиш ) шикастланиши:
- асаб систсмаси бузилиши натижасида астеновегетатпв синдром, энцефалопатия, полиневритлар, қўл тремори ва ковок тремори, симобли эритизм ҳосил бўлади.
- калқонсимон без функциясининг бузилиши, аёлларда эса хайз кўриш циклларининг бузилишига олиб келади, бу холат симобни гонадотропиктаъсири натижасида эканлигини билдиради.
Симобдан заҳарланиш касаллиги – меркуриализм дейилади. Бундай холларда – юқоридаги клиник манзара кучайанлиги кўрнишиида бўлади.
Профилакгик чора тадбирлар:
Умумий кимёвий заҳарланишни олдини олиш чоралари билан бир қаторда қуйидаги чоралар яхши самара беради:
Энг аввало ишхоналарга ва жихозларга бўлган талаб: цехлар бинонинг биринчи қаватида жойлашиши лозим. Хона деворлари ва поли симобли ўзига тортмайдиган ва осон тозаланадиган материаллардан (линолеум, керамик плиталар, пластинкалар ) копланиши лозим. Иш мебели қонструкцияларида, деворлар ва полларни пардозлашда металл и симобни туқилишини олдини олиш учун иш столларида бортчалар, тарновчалар бўлиши керак.
Тасодифан симоб тукилиб кетса, механик тозалаш зарур, 24 соат мобайнида марганцовка ва 5 % ли НС1 эритмасини 1\2 миқдорда ёки FеСl ₃ -темир (III) - хлорид эритмаси билан тозалаш керак. Хонанинг демеркўрализациялаш зарур.
Иш жойлари ҳарорати 18⁰ С дан ошмаслиги керак, маҳаллий ҳаво сўриб олувчи шкаф бўлиб, унда ҳаво ҳаракат тезлиги 1,5 м\сек дан кам бўлмаслиги керак. Бундан ташқари шаҳсий гигиена қойдаларига риоя қилиш. шаҳсий хнмоя воситаларидан " Г "" маркали противогаз қўлланилади. Очиқ симоб билан аёллар ва усмирларнинг ишлаши маън этилади.
Даврий тиббий кўриклардан ишчиларни ўтказиш, бунда стомотолог, гинеқолог, дермотологлар катнашиши зарур.
Санитария маориф ишларини уз вақтида утқазиб туриш лозим. Симобни РЭМ-01 мг\м ³.