Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

n
P
S
Demak, pulni egasi 120 foizdan emas, 96,8 foizdan daromad olgan.
Bu ko’rsatkichni quyidagicha ham hisoblash mumkin. Bahoni qo’shimcha 
o’sish sur’ati (a) asosan inflyatsiyani qo’shimcha o’sishiga to’g’ri kelsa, u paytda 
yillik baho indeksi 1+a miqdorni tashkil qiladi. O’rtacha yillik inflyatsiya sur’ati 
saqlanib qolingan taqdirda, n yil uchun baho indeksi (1+a)
n
miqdorga teng bo’ladi.
Inflyatsiya natijasida qadrsizlanishi hisob olingan n yilda oshgan qiymat 
quyidagi formula bilan hisoblaniladi:

---

265 
S
inf
=P(1+i)
n

n
n
a
i
P
a
]
1
1
[
)
1
(
1




Oldingi 
misol 
ma’lumotlari 
bilan 
bu 
formulani 
qo’llanishini 
ko’rsatmoqchimiz:
S
inf
=4(
581
,
0
1
2
,
1
1


)
2
=7,744 mln. so’m 
(
a
i


1
1
)
2 
miqdor asosan bank stavkasini va inflyatsiya sur’ati o’zgarishga 
bog’liq. Agar bu ikkalasi teng bo’lsa (hayotda eng kam uchraydigan voqea)oshgan 
qiymat (S
inf
) va boshlang’ich summaning (R) xarid qobiliyati teng bo’ladi. Bu 
paytda mijoz deryali hech narsa yo’qotmaydi (yutmaydi ham).
Agarda a>i bo’lsa, oshgan qiymatni xarid qobiliyati inflyatsiya natijasida 
yo’qotilgan summani qoplay olmaydi, agarda amoliya statistikasida a>i bo’lsa bank stavkasi salbiy, aMoliyaviy amaliyotda inflyatsiya ta’sirini pasaytirishni yoki uning natijasida 
ko’rilgan zararni qoplashning bir qancha metodlari ishlab chiqilgan. Shulardan biri 
- foiz stavkalarini indeksatsiya qilishdir. Bu metodni mohiyati va mazmuni – foiz 
stavkalarini inflyatsiya sur’atlariga muvofiqlashtirishdan iborat. Muvofiqlashtirish 
miqdori, albatta, shartnomada ko’zda tutilgan bo’lishi kerak. Muvofiqlashtirilgan 
foiz stavkasi, shartli ravishda brutto-stavkasi deb ataladi. Bu ko’rsatkich i
a
bilan 
belgilanib qo’yidagi formula bilan hisoblaniladi:
i
a
=
n
J
in
и
1
)
1
(


Misol
. Bank 8 oyga 10 mln. so’mlik kredit berdi. Kutiladigan oylik 
inflyatsiya darajasi 2%. Daromad stavkasi 12%. Shu ma’lumotlar asosida 
inflyatsiya darajasini hisobga olgan holda foiz stakasini, oshgan qiymat summasini 
va foiz to’lovi miqdorini aniqlang:
1. Inflyatsiya indeksi:
J
u
=(1+0,02)
8
=1,1717 
2. Brutto stavka: 
%)
40
(
4
,
0
66
,
0
264
,
0
66
,
0
1
1717
,
1
)
12
,
0
66
,
0
1
(







i
3. Oshgan qiymat summasi: 
S
a
=10(1+0,66

0,4)=12,64 mln. so’m. 
4.
Foiz to’lovi miqdori:

=12,64-10,0=2,64 mln. so’m. 

---

266 
Uzoq muddatli kreditlar berilishida, yillik inflyatsiya darajasi (a) mavjudligi 
sharoitda shu operatsiyaning samaradorligini (i) ta’minlaydigan murakkab foiz 
stavkasi quyidagi formula bilan hisoblaniladi: i
a
=i+a+ia 
Agar hisoblangan inflyatsiya indeksi butun kredit muddatiga qo’llanilsa, 
inflyatsiyani hisobga oluvchi foiz stavkasi quyidagi formula bilan hisoblaniladi: 
i
a
=(1+i)
n
и
J
1

.