Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

R
i
K
R
D
V





)
1
(
Agarda, qarzni teng muddatli to’lovlarida qoplash ko’zda tutilsa, muddatli 
to’lovlar summasini quyidagi formula bilan aniqlaymiz: 
 
 
1
1
1





n
n
i
i
i
D
V
bu erda: D – umumiy qarz miqdori; R – yillik badallar; K – hisoblanadigan yilning 
tartib nomeri. 
Misol.
Bank 250 mln.so’m kredit berdi. Foiz stavkasi 20%, kredit muddati 5 
yil. Kontrakt sharti bo’yicha asosiy qarz summasi teng badallar bilan qoplanadi, 
foizlar ustamasi yil oxirida yoziladi. Qoplash rejasi tuzilsin. 
Asosiy qarz teng badallar bilan qoplanishi ko’zda tutilgan bo’lsa, yillik badal 
xajmini aniqlash uchun umumiy qarz summasi yillar soniga bo’linadi, ya’ni
сўм
млн
n
D
R
.
50
5
250



Endi muddatli to’lovlar summasi aniqlanadi: 
V
1-yil 
= 250 – 50 (1 – 1) · 0,2 + 50 = 100 
mln.so’m

---

261 
V
2-yil 
= 250 – 50 (2 – 1) · 0,2 + 50 = 90 
mln.so’m
V
3-yil 
= 250 – 50 (3 – 1) · 0,2 + 50 = 80 
mln.so’m
V
4-yil 
= 250 – 50 (4 – 1) · 0,2 + 50 = 70 
mln.so’m
V
5-yil 
= 250 – 50 (5 – 1) · 0,2 + 50 = 60 
mln.so’m
Bu hisoblangan ma’lumotlar asosida qoplash rejasini tuzamiz. Qoplash rejasi 
quyidagi jadvalda o’z ifodasini topadi. 
Kreditni qoplash rejasi, mln.so’m 
Yillar 
Yil boshidagi 
qoldiq (D) 
Yillik badal 
summasi (R) 
Foizlar bo’yicha 
to’lovlar (i) 
Muddatli to’lovlar 
summasi (V) 
1 
2 
3 
4 
5(3+4) 
1 
2 
3 
4 
5 
250 
200 
150 
100 
50 
50 
50 
50 
50 
50 
50 
40 
30 
20 
10 
100 
90 
80 
70 
60 
Misol.
Bank 5 yilga 6% bilan 40 mln.so’mlik kredit berdi. Kontrakt 
bo’yicha kreditning qoplanishi teng muddatli to’lovlarda (asosiy qarz va foizlarni 
o’ziga birlashtiruvchi) amalga oshirilishi ko’zda tutilgan. Foizlar ustamasi yil 
oxirida yoziladi. 
Qoplash planini tuzing. 
Mavjud parametrlarni yozib olsak: D = 40 mln.so’m; n = 5 yil; i = 0,06; m = 1. 
Muddatli to’lovlar summasi (birinchi yil uchun) teng: 
сўм
млн
V
.
4960
,
9
1
06
,
1
06
,
1
06
,
0
1
)
06
,
0
1
(
)
06
,
0
1
(
06
,
0
40
5
5
5
5








Foiz summasi:
 i
= 40 · 0,06 = 2,4
 mln.so’m. 
Badal razmeri 
R = V – i
= 9,4960 – 2,4 = 7,096 
mln.so’m
. 
Muddatli to’lovlar summasi keyingi yillar uchun hisoblanmaydi, chunki u 
ma’lum (V=9,4960). Qolgan xadlar (
i va R
) keyingi yillar uchun aniqlanadi. 
Masalan, 
i
2
=32,904(40 – 7,096)·0,06=1,9742; R
2
=9,4960 – 1,9742=7,5218 
mln.so’m va h.k. 
Kreditni qoplash rejasi, mln.so’m. 
Yillar 
Yil boshidagi qoldiq 
Foizlar o’lovlari 
summasi 
Qoplangan qarz 
summasi 
Muddatli to’lovlar
1 
2 
3 
4=5–3
5 

---

262 
Ayrim hollarda imtiyozli kredit va qarzlar beriladi. Tushunarli, bu usulda 
kreditor ancha narsani yo’qotadi. Mana shu shartli yo’qotish moliya bozorida 
grant-element deb ataladi. Grant-element mutloq va nisbiy miqdor shaklida 
hisoblanadi. 
Grant-elementni mutloq miqdori qarzning nominal qiymati va bozor 
stavkasida hisoblangan qarzni qoplash bo’yicha to’lovlarning hozirgi qiymatini 
farqi bilan aniqlanadi: 
,