Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
– naminal foiz stavkalari; 
N
 
– butun qarz vaqtida ustama yoziladigan 
davrlar soni; (
m∙n= N
); 
n
 
– butun qarz vaqti; 
m
 
– ustama yoziladigan davrlar soni. 
Nominal stavka (
j
) bo’yicha m marta foiz yoziladigan daromadni 
ta’minlaydigan (
j
) yillik stavka, 
i
samarali stavka deyiladi.
Bizga ma’lumki: 
n
m
)
m
j
+
(1
=
i)n 
+
(1

bu erdan: 

1
)
m
j
+
(1
=
i
n
m



---

255 
Bu hisob-kitoblar hisob stavkalari bo’yicha ham amalga oshiriladi. Quyidagi 
formulalar bilan: 
,
)
1
(
)
1
(
n
m
n
m
j
P
d
P




bu erdan
m
m
j
d
)
1
(
1



Misol. 
20000 so’mlik qiymat bilan obligatsiya 5% nominal stavkada 5 yilga 
chiqarilgan. Stavkalarni kapitallashtirish 1 yilda va har kvartalda amalga oshirilsa, 
shulardan qaysi biri samarali stavka bo’ladi. 
Bir yil uchun hisoblanmasa xam bo’ladi. Chunki u ma’lum, ya’ni 5%.
Demak
 i
r
 
= 0,05
Yarim yil uchun: 
I = (1+ )
m 
-1 = (1+
)
2
 -1 = 0,0506 yoki 5,06% 
Kvartal uchun: 
i = (1+ )
m 
-1 = (1+
)
2
 -1 = 0,0509 yoki 5,09% 
Olingan natijalardan ko’rinib turibdiki, kredit beruvchi uchun eng samarali 
stavka 5,09% (kvartallik), kredit oluvchi uchun esa – 5,0% (bir yillik). Yanada 
tushunarli bo’lishi uchun oshgan qiymatni hisoblab kuraylik: 
Bir yil uchun: 
S
j,1
 = 20 (1+0,05)
5
 = 20 (1,05)
5
 = 20 ∙ 1,2763 = 25,526 mln.so’m. 
S
j,2
= 20 (1+
)
2∙5 
= 20 (1,025)
10
 = 20 ∙ 1,280085 = 25,602 mln.so’m. 
S
,3
 = 20 (1+
)
4∙5
 = 20 (1,025)
20
 = 20 ∙ 1,297865 = 25,957 mln.so’m.
Demak, oldingi chiqarilgan xulosa to’g’ri. 
Moliyaviy foizlar dogma emas. Ular sharoitga moslashtirilishi kerak. Foiz 
stavkalariga aloqa shartining o’zgarishi, imtiyoz berilishi, yuqori darajada jarima 
foizlarining belgilanishi hamda tovarlar bahosining o’zgarishi, valyuta kurslari va 
pulning qadrsizlanishi va h.k. hisobidan o’zgartirish kiritilishi mumkin. 
Baho o’zgarishini hisobga olish uchun baho indeksini (
Ip
)
, 
so’mning harid 
qobiliyati o’zgarishini hisobga olish uchun esa inflyatsiya indeksini (
Ir
) hisoblash 
kerak. Ular ma’lum bo’lgandan keyin, ularning o’zgarishini hisobga olgan xolda 
oshgan qiymatni hisoblash mumkin: 
S
ck
 = P 
[
 
1
+
(1
+ i
)
: I
p
]
n 
 
So’mning harid qilish qobilyatini hisobga olgan holda 
S
quyidagiga teng 
bo’ladi: 
S = P 
[ 1+(1
+ i
)
 I
r
]
n 
 
bu erda:
I
r