Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

19-MAVZU.
MOLIYA-KREDIT TIZIMI STATISTIKASI 
1.
 
 Moliya bozori tushunchasi va statistikanig vazifalari 
 
Pulni paydo bo’lishi bilan moliya bozori paydo bo’lgan deb atashadi. 
Bugungi kungacha moliya bozori nima degan savolga javoblar turli tuman. 
Masalan, “Ekonomika” darsligida moliya bozori –bu kapitalga bo’lgan talab va
taklif asosida vositachilar yordamida kapitalni kreditor va zayomchilar o’rtasida
qayta taqsimlanishi.
9
Moliya –investitsiya lug’atida moliya bozoriga quyidagicha ta’rif berilgan 
“Moliya bozori-bu bozor, qaerda pul almashuvi, kapital ishga solinadi va kredit 
berish amalga oshiriladi”
10
B.A. Rayzberg taxriri ostida chop etilgan “Kurs ekonomiki” darsligida
moliya bozoriga juda orginal tarif keltiriladi. Moliya bozori-moliyaviy
resurslarni (ya’ni, pul, valyuta, aktsiya, obligatsiya va x.k.) talab va taklifini
ifodalaydi. Bunday tipdagi bozorlarda bir pul va pul mablag’lari ikkinchisiga
sotiladi.
11
05.12.2011 yilda qabul qilingan “Raqobat” to’g’risidagi O’zbekiston
Respublikasi qonunida moliya bozori deganda banklar va kredit tashkilotlari, 
sug’urta va boshqa moliyaviy tashkilotlar hamda qimmatli qog’ozlar bozorini
professional qatnashchilari ko’rsatadigan moliyaviy xizmat muomalasi sohasi
tushuniladi. 
Sh.Shaxa’zamiyning
12
fikricha moliya bozori moliyaviy instrumentlar 
bo’yicha talab va taklif funktsiyalarini amalga oshirilishini ta’minlabberuvchi 
tizimdir. 
Mohiyati bo’yicha ushbu instrumentlar moliyaviy resurslarni tashkil etadi.
Ularni moliya bozorida aylanishi bozor iqtisodiy sub’ektlar manfaatiga
bo’ysinadi. 
Kim haq kim noxaqligini tahlil (bu ish darslik darajasida amalga
oshirilmaydi) qilmasdan, biz moliya bozori deganda pul va kapital bo’yicha
barcha bitim va operatsiyalar amalga oshiriladigan bozorni tushunamiz. 
Moliya bozorining asosiy maqsadi-iqtisodiyotda pul va kaptalni erkin va 
samarali siljishini (taqsimlash va qayta taqsimlash) taminlashdir.
Moliya bozori oldiga qo’yilgan maqsadga muvofiq quyidagi vazifalarni
hal etadi: 
-
vaqtincha bo’sh turgan moliyaviy resurslarni oborotga jalb etish; 
-
iqtisodiyotni istiqbolli tarmoqlariga moliya-investitsion resurslarni 
samarali taqsimlash va qayta taqsimlash; 
-
davlat qarziga xizmat ko’rsatish; 
9 Экономика. Учебник. М.: Бек,1997 г.с.436 
10 Финансово-инвестиционный словарь М.:Инфра-М,1997 г.с.165
11 Курс экономики . Учебник.М.:Инфра-М, 1997 г.с.260 
12 Ш.Шахаъзамий. Финансовый рынок и ценние бумаги. Т.: IQTISOD-MOLIYA, 
2005 c 43.

---

250 
-
ishlab chiqarish vositalarga egalik qilish huquqini qayta taqsimlash; 
-
o’zaro balanslashtirilgan kredit pul va byudjet-soliq siyosatini davlat
tomonidan bajarilishida xizmat qilish; 
-
moliyaviy globallashuvga erishish; 
-
moliyaviy resurslarni qaytarilishini ta’minlash; 
-
emitentlarni moliyaviy oqimlarini optimizatsiyalash va ularni iqtisodiy
manfaatlarini himoyalash; 
-
bozor qatnashchilarini mavqeini oshirish, biznesni rivojlantirish va 
yangi ish o’rinlarini yaratish va boshqalar. 
Statistikaning vazifalari: 
-
moliya bozorida amalga oshiriladigan bitim va operatsiyalar haqida
ishonchli ma’lumotlar to’plash; 
-
to’plangan ma’lumotlarni jamlash, guruhlash, jadval va grafiklarda
ifodalash; 
-
moliya bozorida amalga oshiriladigan bitim va operatsiyalarni
statistikaning barcha metodlaridan foydalangan holda tahlil qilish; 
-
moliya bozoridagi mavjud tendentsiyalarni aniqlash va statistik
baholash; 
-
eng asosiy vazifa-moliya bozoridagi bitim va operatsiyalarini (barcha 
qatnashchilar uchun) manfaatligini statisik baholash hamda bozordagi 
foydalanilmayotgan zaxiralarni aniqlash va oborotga kiritish; 
-
Respublika 
moliya 
bozorini 
jahon 
moliya 
bozoriga 
integratsiyalashuvida uslubiy yordam ko’rsatish.