Mavzu: Foiz riski, turlari va foiz stavkalari. Foizlar bilan operatsiyalar

Mavzu: Foiz riski
1. Foiz riski, turlari va foiz stavkalari.
2. Foizlar bilan operatsiyalar.
3. Foizlarning o‘rtacha qiymatlari.
4. O‘zgaruvchan foiz stavkasi.
5. Foiz stavkalari riski.
Reja:
1. Foiz riski, turlari va foiz stavkalari.
Foiz stavkalari eng ko’p ishlatiladigan moliyaviy ko’rsatkichlardir. Ko’plab insonlar o’z hayotlarida kredit olishadi va shu kredit bo’yicha foizlar to’lashadi, pullarini bank yoki boshqa moliya muassasasiga joylashtirishadi va buning uchun foiz to’lovlari olishadi. Ushbu xatti-harakatlar davomida kreditlar va qo’yilmalar bo’yicha ko’plab foiz stavkalari mavjudligini ko’radilar.
Bu stavkalar nafaqat miqdoran, balki ularni hisoblash usuliga ko’ra ham farqlanadi. Ba’zi foiz stavkalari shartnomaning butun amal qilish muddati davomida fiksirlangan bo’ladi, boshqalari esa muayyan vaqt oralig’ida kelishilib olingan shartlar asosida o’zgarishi mumkin.
Masalan, kreditor xohishiga ko’ra o’zgartirilishi mumkin bo’lgan ipoteka kreditlari bo’yicha foiz stavkalari bor.
Kreditlar va omonatlar bo’yicha foizlar nima uchun to’lanishiga oydinlik kiritamiz?
Ma’lumki, pul foyda keltiradi yoki ayirboshlash vositasi bo’lgan holda faqat bilvosita farovonlikni ta’minlaydi. Bu ular to’g’ridan-to’g’ri foyda keltirishi uchun boshqa tovar yoki xizmatlarga ayirboshlanishi kerakligini anglatadi. O’z navbatida, pulning o’zi (banknotalar, tangalar, bank hisoblari) hayotiy ehtiyojlarni qondiradi. Bu pulni oziq-ovqatlar, kiyim-kechak va uy-joy kabi tovar va xizmatlarga ayirboshlash yo’li bilan sodir bo’ladi.
Kimdir pulni investitsiya qilganda, u ularni to’g’ridan-to’g’ri foyda keltiradigan tovar va xizmatlarga aylantirish imkoniyatidan voz kechadi. Shuning uchun pullar investitsiyalash o’rniga tovar va xizmatlarni sotib olish uchun ishlatilganga nisbatan kamroq foydalilik darajasi bilan qanoatlanishiga to’g’ri keladi. Ushbu potentsial foydalilikni yo’qotish kompensatsiyalanishi kerak – foizning eng muhim vazifasi shundan iborat.
Bundan tashqari, kreditor pul o’ziga qaytib kelganda uning qiymatiga nisbatan sezilarli noaniqliklarga ham duch keladi (ushbu pullarning kelgusi qiymati noaniq). Ushbu noaniqlikning miqdoriy o’lchovi risk sifatida ma’lum bo’ladi. Kreditorlar turli xil risklarga duch keladilar va bu ularning manfaatlarini kamaytirishi mumkin. Bundan ko’rinib turibdiki foizning funksiyalaridan yana biri risklar tufayli mavjud bo’lgan mazkur foyda yo’qotishini kompensatsiyalash sanaladi.
Agar biz potentsial foydani yo’qotish riski, inflyatsiya riski va majburiyatlarni bajarmaslik riskini birlashtirsak, biz pullarga kelgusida egalik qilishga nisbatan hozir egalik qilishni afzalroq ko’rinishga keltiruvchi omillar guruhiga ega bo’lamiz. Odamlar keyinchalik pul olishi haqida va’dalar bilan kifoyalangandan ko’ra hozirning o’zida pulga ega bo’lishni afzal bilishadi. Pullar haqida ular ijobiy vaqtinchalik afzal ko’rishlar bilan tavsiflanishi aytiladi.
Foizlar qarz beruvchiga mablag’larni investitsiyalash vaqtida ushbu afzal ko’rishni qondirish imkonsizligini kompensatsiyalaydi. Qarz oluvchilar pul mablag’laridan foydalanish uchun pul to’lashga tayyor, chunki bu ularga investorlardan mablag’lar olish natijasida barvaqt iste’moldan qo’shimcha foydaga ega bo’lish imkonini beradi.