Investitsion loyiha samaradorligi va riskini baholashda ekspertlar usulining qo’llanilishi

Investitsion loyiha samaradorligi va riskini baholashda ekspertlar usulining qo’llanilishi

G’aybullayev S

Reja:

• 1.Ekspert baholash usuli
• 2.Delfi usulida ishlarni amalga oshirish.
• 3.Ekspertlar usulining afzalliklari.

Ekspertlar usuli

Bu usul riskni tahlil qiluvchi iqtisodchi (ekspert)

ning malaka darajasiga asoslanadi.Ehtimollik subyektiv tarzda aniqlanganida har bir kishi bitta hodisaning qiymatini turlicha belgilashi va u haqida turlicha qaror qabul qilishi mumkin.Misol uchun bankning faoliyatida o’tkaziladigan barcha operatsiyalarni tahlil qilish ko’zda tutiladi.Bank riski aniqlanganida bankning o’zidagi va bo’lish ehtimoli bo’lgan yo’qotishlar va ularning davr oralig’i aniqlab olinishi zarur.

Y=YX/ S

Y- yo’qotishlar oralig’i darajasi;

YX- yo’qotishga olib keladigan holatlar soni

S- statistik tahlil qilinayotgan holatlarning umumiy soni

• Y-yo’qotish oralig’i darajasi 0

• Loyiha risklarini ekspert baholash algoritmi quyidagilarni qamrab oladi:
• 1.loyiha hayotiyligi siklidagi fazalarda yuzaga kelishi mumkin bo’ygan risklarni tarkibini ishlab chiqish;
• 2. risklarni muhimlik darajasi bo’yicha himoyalash.Bu maqsadda risklarning ehtimolligi,ushbu riskning xavflilik darajasi ekspert yo’li bilan aniqlanadi.

• Delfi usuli-bu ekspertlar guruhining konsensus fikrini olish uchun mo’ljallangan protsedura.Xatarlarni boshqarish jarayonida asosli va izchil ekspertbbahosi zarur bo’lganda xavflarni aniqlash va baholash ucun ishlatilishi mumkin. Ekspert baholash – bu ma’lum bir sohadagi mutaxassisning shaxsiy fikri emas, balki rasmiy protsedura yordamida olingan natija bo’lib,u nafaqat butun bir guruh mutahassislarning bir ovozdan fikrlarini olish, balki mutaxassislarning alohida fikrlari o’rtasidagi kelishuv darajasini hisoblash imkonini beradi.

• Usulning asosiy tahlili – har bir ekspertning individual baholarini sifat jihatidan rasmiylashtirilgan umumlashtirish va qayta ishlash bilan individual ekspert xulosalarining subyektivligidan xoli,sifatli, ishonchli natija olish imkoniyati.
• Delfi usuli risklarni boshqarish jarayonining istalgan bosqichida yoki istalgan bosqichida qo’llanilishi mumkin.

• Usulning xususiyatlari-
• 1.Mutaxassislar fikrining mustaqilligini ta’minlaydigan sirtqi tabiat;
• 2. Ko’p bosqichli protsedura, buning natijasida individual fikrlarning bosqichma bosqich kelishuviga erishiladi;
• 3.Anonimik fikrlarni erkin ifoda etish imkonini beradi.

• Delfi usulini amalga oshirish jarayoni;
• - Delfi protsedurasini o’tkazish va nazorat qilish uchun guruh tuzish
• - Ekspertlarni tanlash amalga oshiriladi(bir yoki bir nehta ekspert guruhlaridan foydalanish mumkin);
• -So’rovnomaning birinchi bosqichi uchun anketa ishlab chiqish;
• -Anketani sinovdan o’tkazish;
• - Anketa har bir mutahassisga alohida yuboriladi
• - So’rovning birinchi bosqichi natijasida olingan ma’lumotlar tahlil qilinadi;
• -Mutaxassislar javob berishadi va konsensusga erishulguncha davom ettiriladi.

• Delfi usulining afzalligi
• - fikrlar anonim tarzda aytilganligi sababli, nomaqbul fikrlar ham aytilishi ehtimoli yuqori
• - barcha fikrlar bir xil vaznga ega, bu bazi ekspertlarning boshqalar ustidan hukmronlik qilish muammosini istisno qiladi;
• - natijalarning muallifligi;
• - mutaxassislarning bir vaqtning o’zida bir joyda to’plashning hojati yo’q.

• Usulning cheklovlari
• - Usul mashaqqatli va ko’p vaqt talab etiladi;
• -Ishtirokchilar o’z fikrlarini yozma ravishda aniq ifoda eta olishlari kerak.

• Investitsiya risklarini ekspert baholash usulining asosiy afzalligi loyiha tahlili jarayonida ekspertlar tajribasini qo’llash imkoniyatining mavjudligi va turli xil sifat omillarining ta’sirini hisobga olishda namoyon bo’ladi.Loyiha rahbari (firma) ekspert so’rovnomalari ko’rinishida baholash mezonlarini ishlab chiqadi,kompyuter yordamida hisoblab chiqiladi.Bunday yondashuv investitsiyalarning qoplash davri yoki boshlang’ich investitsiya harajatlarini qaytish davrini aniqlashga mo’ljallangan.Biroq yondashuv investitsiya qarorlari,nafaqat mazkur mezonlar asosida qabul qilinadi,balki
• NPV , IRR, HR usullarini qo’llash bilan ham amalga oshiriladi.

• Shuning uchun investitsiya loyihalarining ekspert-analitiklari ekspert-baholash mezonlarining cheklanganligi bo’lsa ham uni amaliyotda qo’llamoqdalar.Investitsiya loyihasiga pul mablag’larini qo’yish yuzasidan qaror qabul qiluvchi shaxslar investitsiyalarni qoblash davri bo’yicha zaruz ma’lumotlarga ega bo’lishi kerak va bu loyiha riskini aniqlashga ko’maklashadi.

• E’tiboringiz uchun rahmat!