Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

2. Majburiy ijtimoiy (tibbiy) sug„urta 
tibbiy xizmatlar uchun
 
kelgusida 
qilinajak xarajatlarni qoplash maqsadidagi to‗lovlarni nazarda tutadi. Ushbu 
maqsadli soliqlar ish beruvchilar tomonidan mehnat haqi fondidan ijtimoiy 
sug‗urta ajratmalari hamda ishchi-xizmatchilar tomonidan ish haqidan ijtimoiy 
sug‗urta badallari shaklida to‗lanadi va ijtimoiy tibbiy sug‗urta fondlarida 
jamlanadi. Tibbiy xizmatlarni moliyalashning bu manbai ham xizmatlardan 
foydalanishdagi ijtimoiy adolatning ta‘minlanishi, barcha aholi uchun bir xil 
hajmdagi xizmatlarning kafolatlanishi, tibbiy sug‗urta fondida to‗plangan 

---

227 
mablag‗larning qat‘iy maqsadli ishlatilishi, ko‗proq iqtisodiyotning rasmiy 
sektorida band bo‗lgan ish beruvchilar va ishlovchilar qamrab olinishi bilan 
tavsiflanadi. Lekin bu manbadan foydalanishning ham o‗ziga xos muammolari 
mavjud bo‗lib, ular mablag‗larni to‗plash va mijozlarni himoya qilish uchun 
xarajatlarning ortib borishi, majburiy sug‗urta ajratmalarining mahsulot tannarxi va 
bahosiga ta‘sir ko‗rsatishi va bu holat mahsulotning raqobatbardoshligiga putur 
etkazishi natijasida ish beruvchilar tomonidan noroziliklar kelib chiqishining 
mumkinligi kabilar bilan bog‗liq. 
3. Xususiy tibbiy sug„urtada 
sug‗urtalanuvchi shaxs ixtisoslashgan xususiy 
sug‗urta tashkiloti bilan kelishilgan ma‘lum haq (sug‗urta mukofoti) evaziga tibbiy 
xizmatdan foydalanish bo‗yicha xarajatlarning yuzaga kelish xavfini yumshatish 
maqsadida tashkilot bilan kelishilgan miqdordagi sug‗urta badallarini sug‗urta 
tashkilotiga o‗tkazib boradi. Sug‗urtalanuvchi shaxs salomatligi yomonlashgani 
sababli xarajat qilishga majbur bo‗lganda sug‗urta tashkiloti ushbu xarajatlarni 
sug‗urta shartnomasida ko‗rsatilgan pul summasi doirasida qoplab beradi. 
Moliyalashning bu manbai ham qator o‗ziga xos xususiyatlarga ega bo‗lib, 
sug‗urta ajratmalarining aksariyat hollarda iste‘molchilarning to‗lash qobiliyatiga 
emas, ularning ehtiyojiga bog‗liqligi, mijozlarni tanlab olishga (iqtisodiy samara 
nuqtai nazaridan boy yoki kambag‗al, nisbatan sog‗lom yoki kasalmand) 
asoslangan tabaqalashgan tibbiy yordam dasturlarining amal qilishi, tibbiy 
xizmatlar haqini to‗lash bilan bog‗liq xarajatlar hajmining ortib borishi, xususiy 
tibbiy sug‗urta mablag‗larining mamlakatdagi butun sog‗liqni saqlash tizimini 
normal faoliyatini qo‗llab-quvvatlash uchun yetarli emasligi kabi ijobiy va salbiy 
jihatlari mavjud. 
4. To„g„ridan-to„g„ri to„lovlar 
iste‘molchilarning
 
tibbiy xizmatlarni sotib 
olishdagi xarajatlari bo‗lib, tovar va xizmatlar sotib olishning bozor tamoyillariga 
asoslangan erkin uslubi hisoblanadi. Ushbu usul sog‗liqni saqlash tizimini mablag‗ 
bilan ta‘minlashdagi mavjud muammolarni ma‘lum darajada yumshatishga xizmat 
qiladi, ammo xizmatlar bahosi shu darajada qimmatlashib ketishi mumkinki, 
natijada risklarni majburiy tarzda taqsimlash zaruriyati tug‗iladi va raqobatdosh 
xususiy ixtiyoriy sug‗urtaga ehtiyoj yuzaga keladi. Pullik to‗lovlarga asoslangan 
moliyalashtirish tizimining ijtimoiy adolatni ta‘minlay olmasligi, risklarni 
umumlashtirmasligi va keng taqsimlash imkoniyatiga ega emasligi, butun tizimni 
yetarli resurslar bilan ta‘minlay olmasligi kabi salbiy jihatlarini ham ta‘kidlash 
o‗rinli. 
Jahonda sog‗liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning yuqorida sanab 
o‗tilgan manbalarining faqat bittasidan foydalanadigan hech bir mamlakat yo‗q 
ekanligini e‘tirof etgan holda shuni ta‘kidlash kerakki, barcha davlatlar milliy 
tibbiyot tizimlarini moliyalashda sanab o‗tilgan u yoki bu manbaga ustuvorlik 
bergan holda aralash tarzda foydalanadi. Masalan, Germaniya, Niderlandiya, 
Fransiya, Yaponiya, Kanada kabi davlatlarda majburiy tibbiy sug‗urta tizimi 
yuqori darajada rivojlangan bo‗lsa, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Italiya, Ispaniya, 
Gretsiyada – byudjetdan moliyalashtirish tizimi, Amerika Qo‗shma Shtatlarida esa 
xususiy tibbiy sug‗urta tizimi faoliyati barqaror shakllangan. MDH davlatlarida 

---

228 
byudjetdan moliyalashtirish tizimi ustuvor o‗rin egallashi bilan birga, Rossiya, 
Gruziya, Qirg‗iziston, Litva, Latviya, Estoniya kabilarda parallel ravishda majbu-
riy ijtimoiy tibbiy sug‗urta joriy etilgan. 
Mutaxassislarning fikricha, tibbiyot tizimini moliyalashtirish manbai 
sog‗liqni saqlash tizimi faoliyat yo‗nalishlariga va tarmoqning bajaradigan 
funksiyalariga mos kelishi, shuningdek, jamoat sog‗lig‗ini saqlash sektori 
tomonidan ko‗rsatiladigan barcha tibbiy xizmatlar va ma‘lum hajmdagi klinik 
xizmatlar bo‗yicha muayyan majburiyatlarni davlat o‗z zimmasiga olmog‗i zarur.