Toshkent Моliya instituti Моliya fakulteti

Evropa ittifoqida fond bozorlarini unifikatsiyalashda 1990 yildan hududdagi birinchi darajali kompaniyalarning Evropa ittifoqi mamlakatlari birjalarida kotirovka qilingan qimmatli qog’ozlarining baholarini o’zida aks ettiruvchi Evropa kotirovkalari - “Evrolist”ni joriy etilishi va Evropa ittifoqi birjalari federatsiyasinining tashkil topishi dastlabki asosiy bosqichlardan hisoblanadi. Evropa ittifoqida yagona moliyaviy muhitni shakllantirish uchun mamlakatlar moliya bozorlaridagi xususan, milliy fond bozorlariga xos bo’lgan quyidagi asosiy farqlar bosqichma-bosqich bartaraf etib borildi:
– birja operatsiyalarini milliy doirada tartibga solish (qimmatli qog’ozlarni birja savdolariga qo’yishga ruxsat berish, axborotlar oshkor etishga bo’lgan talablar va h.k.);
– birjalarning operatsiyalar hajmi va milliy iqtisodiyotdagi roli;
– qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshiruvchi institutsional investorlar, ya’ni sug’urta kompaniyalari, pensiya fondlari, investitsiya fondlari, banklarning fond bozoridagi roli va o’rni bilan bog’liq farqlar.

Evropa ittifoqida yagona fond bozori tarkibi shakllantirilgan bo’lib, u o’z ichiga aktsiyalar, obligatsiyalar, davlat qimmatli qog’ozlari va hosila moliyaviy vositalar bilan operatsiyalarga ixtisoslashgan, hamkorlikda yangi tashkil etilgan qo’shma birjalar (Evropa birjasi, Xalqaro birja, LIFFI va boshq.) va qator segmentlarni oladi. Evropada tashkil etilgan yagona ssuda kapitallari va qimmatli qog’ozlar bozorlari evropa iqtisodiy integratsiyasini tashkil etishda asosiy rol o’ynagan.

Hozirda jahon fond bozorlari infratuzulmasida quyidagi asosiy o’zgarishlar sodir bo’lmoqda: Birinchidan, savdolarga xorijliklar ishtirok etishi uchun ularga alohida savdo maydonchalari tashkil etilmoqda. Xususan, London fond birjasida yuzlab xalqaro investitsiya institutlari, 500 dan ortiq xorijiy banklar savdo qilishmoqda, 60 dan ortiq mamlakat xalqaro kompaniyalarining aktsiyalari birja listingi ro’yxatida turib sotilmoqda. Ikkinchidan, jahon qimmatli qog’ozlar bozorida banklarning roli boshqa moliyaviy vositachilar hisobiga qisqarayotgan bo’lsada, ular birjalarning ish vaqtlari tugab, yopilganda savdolar uzluksizligini ta’minlovchi va anonim ravishda qimmatli qog’ozlar kotirovkasini amalga oshiruvchi xususiy elektron brokerlik tizimlarini hamda moliyaviy vositalarning yangi turlarini yaratishmoqda.