Toshkent Моliya instituti Моliya fakulteti

Evroobligatsiyalarni so‘ndirish nominali bo‘yicha amalga oshiriladi. Ikki valyutada denominatsiya qilingan obligatsiyalarni so‘ndirish nominalidan farqli ravishda boshqa valyutada amalga oshirilishi mumkin. to‘lov muddati kelganda “heaven and hell bonds” sharoitida kelishilgan kurs va “spot” kurs o‘rtasidagi farqqa bog‘liq ravishda so‘ndiriladi. Nazariy jihatdan qaraganda, so‘ndirish summasi 2 barobarga ortishi yoki “nol” qiymatga ega bo‘lishi mumkin. So‘ndirish qiymati ma’lum bir indeksga bog‘lab qo‘yiladi. Masalan “bull-bear issue” holatida so‘ndirish qiymati aktsiyalar kursiga bog‘liq bo‘ladi. Agar obligatsiyalar ikki transh14da chiqarilsa “buqa transhi” (bull tranche) holatida so‘ndirish summasi indeksning ko‘tarilishi bilan ortib boradi, “ayiq transhi” (bear tranche) holatida esa indeksning pasayishi bilan ko‘payadi. Obligatsiyalar qiymatining indeksatsiyasi ma’lum bir tovar indeksiga nisbatan yoki mahsulot narxiga nisbatan amalga oshirilishi mumkin. Lekin bunday holat amaliyotda kam uchraydi. Obligatsiyalar muddati tugaganda so‘ndirish fondi hisobiga, yoki fond tomonidan ularni qaytarib sotib olish orqali yagona summa bilan so‘ndiriladi. So‘ndirish fondidan foydalangan holda qarz muddati tugaguncha har yili obligatsiyalarni ma’lum bir qismini so‘ndirish emitent zimmasida turadi. Qaytarib sotib olish fondidan foylanilganda obligatsiyalarning bozordagi narxi nominalidan past bo‘lsa, emitent kelishilgan miqdordagi obligatsiyalarni bozordan qaytarib sotib olishga majbur. So‘ndirish fondi odatda obligatsiyalar emissiyasidan so‘ng bir necha yildan keyin faoliyat yurita boshlaydi, qaytarib sotib olish fondi esa 3-6 oydan keyin o‘z faoliyatini yuritadi.
Muddatidan avval so‘ndirilishi mo‘ljallangan evroobligatsiyalar. Ko‘plab uzoq muddatli obligatsiyalar emitent tomonidan muddatidan avval (ma’lum bir imtiyozli davriy oraliqda) so‘ndirilishi mumkin. Xususiy korporatsiyalar o‘z obligatsiyalari nominaliga qo‘shimcha ravishda ma’lum bir miqdordagi mukofotni qo‘shgan holda qaytarib sotib olishni mo‘ljallaydilar, davlat obligatsiyalari esa nominali bo‘yicha qaytarib sotib olinadi. Qaytarib sotib olish huquqi – buni optsionlarga o‘xshash xususiyati bo‘lib, emitent bunday huquqqa ega hisoblanadi. Bunday optsionda boshqa obligatsiyalarga nisbatan o‘z muddati davomida yuqori daromadli va nisbatan arzon naxda sotiluvchi, muddatidan oldin so‘ndirilishi mo‘ljallangan obligatsiyaning aniq narxi bo‘ladi. Agar bozordagi foiz stavkalar pasaysa, emitent obligatsiyalarni qaytarib sotib olishga harakat qiladi va emitent o‘z majburiyatlarini kichik foiz stavkalarda qayta moliyalashtirish inkoniyatiga ega bo‘ladi. Muddatidan avval obligatsiyalarni so‘ndirish sharti ularni qiymatini aniqlashni qiyinlashtiradi. Obligatsiyalarning kupon to‘lovlarini hisoblashning bir nechta standartlari mavjud. Evroobligatsiyalar bozorida va amerika korporativ obligatsiyalar bozorida oy kunlari 30 kun, yil kunlari 360 kun deb hisoblash qabul qilingan. Oyning 31 sanasi 30 sanaga almashtiriladi. Shuning uchun turli sanalardagi kunlar soni quyidagi formula orqali hisoblanadi.
KS = (2 yil – 1 yil)*360 + (2 oy – 1 oy)*30 + (2 kun – 1 kun)
Asosiy foiz stavkasi darajasini aniqlashda mo‘ljal qilib odatda LIBOR olinadi. Lekin bu har doim emas, masalan 1954 yilda birinchi marta 250 mln. AQSh dollari miqdoridagi evroobligatsiyalarni AQSh g‘aznachilik majburiyatlari foizi + 35 bazis punk miqdorida suzuvchi kupon stavkasi darajasida belgilab joylashtirgan. Birinchi uch oyda uning stavkasi LIBOR stavkasidan 0,3 foizga past bo‘lgan.