12.8. Korxonani moliyaviy sog‘lomlashtirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish bo‘yicha
boshqaruv qarorlarini qabul qilish
Iqtisodiyot real sektor korxonalarining kapitallashuv darajasini
yanada oshirish va moliyaviy barqarorligini mustahkamlash, iqtisodiy
nochor korxonalami moliyaviy sog'lomlashtirish, ulami boshqaruvining
takomillashtirish iqtisodiy islohotlaming muhim yo'nalishlaridan biri
hisoblanadi.
Xo'jalik
subyektlarini
moliyaviy
sog'lomlashtirish,
ulaming
moliyaviy
holatini yaxshilashga qaratilgan qator chora-tadbirlar
ko'rishni talab etadi. Buning muhim yechimiga kelishda ichki
imkoniyatlami ishga solish doimo ham kutgan natijalarni bermasligi va
bu jarayon uzoq davom etishini hisobga oladigan bo'lsak asosiy manba
sifatida tashqi manbalarga tayanishga, ularni ishga soiishning puxta
%
o'ylangan strategiyasi va taktik rejasini belgilashni, loyihalarni chuqur
tahliliy asoslashni talab etmoqda. Shu bilan birgalikda, ishlab
chiqarishni
modernizatsiyalash
yoki
texnik
texnologik
qayta
660
rivojlantirish afsuski barchada bir xilda kechadigan, yechim topadigan
jarayon emas.
Korxonalami moliyaviy sogiomlashtirish ishlarida Davlat raqobat
Qo‘mitasi tomonidan joylardagi mahalliy hokimliklar, tijorat banklari
bilan birgalikda kam quvvat bilan ishlayotgan korxonalami ish hajmini
o‘stirish, bo‘sh turgan obyektlar negizida yangi faoliyat turlarini y o ig a
qo‘yish shaklida amalga oshirish va bu borada amalga oshirilayotgan
ishlar samaradorligiga muhim ahamiyat qaratish lozim. Quvvatlardan
foydalanish darajasini oshirish va yangi mahsulotlar ishlab chiqarishni
belgilashda ham shunday y o i tutish lozimki, bunda birinchi navbatda
yangi, innovatsion, raqobatdosh mahsulotlami yaratishga va ulami
keyinchalik xorijga sotish ishlarini y o ig a qo‘yishni maqsad qilgan,
tashqi iqtisodiy faoliyatga yo‘naltirilgan iqtisodni y o ig a qo‘yishga
muhim ahamiyat berish zarur.
Amalga
oshirilayotgan
moliyalashtirishlar
avvalo,
tijorat
banklarining resurslari hissasiga to4g 4ri keladi. Shu sababli ham
loyihalar samaradorligini baholash va uni oqlanishini baholash
yuzasidan qator banklar qoshida maxsus guruhlar ish faoliyati y o ig a
qo‘yilgan.
«NBU Investment», «NBU Invest Group», «Asaka Investments»,
«Agroinvest Recovery» va «PSB Industrial Investments» guruhlari
shular jumlasidandir.
Ta’kidlash lozimki, iqtisodiy nochor korxonalar negizida yangidan
tashkil etilgan korxonalar ro4yxatdan o ig a n kundan boshlab 3 yilgacha
qo‘shilgan qiymat soligi, mol-mulk so lig i, er soligi, daromad so lig i
ya yagona soliqdan ozod etilganligi, ushbu soliq imtiyozlarining yangi
mulkdorlarga ham 3 yilgacha amal qilinishi tartiblari belgilangan.
Shuningdek, ular 2019 yil 1 apreliga qadar ishlab chiqarishni
modemizatsiyalash va kengaytirish uchun olib kelinadigan xomashyo,
material
va
butlovchi
qismlar
bojxona
toiovlaridan (bojxona
rasmiylashtiruvi yigimlaridan tashqari) ozod qilindi.
Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda har yili 5-10 foiz korxona iqtisodiy
nochor deb tan olinib, ulaming ish faoliyati to4xtatiladi. Lekin
661
1
O'zbekiston amaliyoti bu daraja nihoyatda kam. Bankrot deb tan olingan
korxonalar soni jami korxonalar sonining 1 foizini ham tashkil etmaydi.
Shunday ekan bu bilan nega bunchalik chuqur qayg'urishimiz zarur. Bu
yechimi juda sodda. Agar bitta korxona iqtisodiy qiyinchiliklar tufayli
yopiladigan bo'lsa, undan faqat shu korxona mulkdorlarigina emas,
balki butun jamoa va butun jamiyat ziyon ko'radi. O'zi, shunday ham
ish bilan bandlik va mahsulot ishlab chiqarish hajmini o'sishi muammo
bo‘lib turgan bir pay tda yangilar qatorini hisobdan chiqarilgan eskilar
bilan to'ldirishdan hech kimga naf bermaydi. Shu sababli birinchi
navbatda iqtisodiy tanglikka tushgan korxonalami birinchi navbatda
qo'llab quvvatlash chora-tadbirlarini ko'rish lozim.
Iqtisodiy, moliyaviy tanglikni yuzaga keltirayotgan sabablami aniq
o'rganib chiqsak,
ulaming muhimlarini belgilasak, korxonalarni
moliyaviy sog'lomlashtirishning aniq chora-tadbirlarini ko'rish mumkin.
To'lovga qodir bo'lmagan xo'jalik yurituvchi subyektlarning
bankrotlik
mexanizmini
shakllantirish
mamlakat
iqtisodiyotini
rivojlantirishning muhim shartidir. Ushbu mexanizm yordamida ayrim
samarasiz
faoliyatlami
to'xtatish,
noqobil
xo'jalik
yurituvchi
subyektlarni tugatish, ijtimoiy jihatdan muhim va daromad keltiradigan
korxonalami saqlab qolish, mulkchilik munosabatlari barqarorligini
ta ’minlash, ish bilan bandlikni kafolatlash singari hayotiy muhim
tadbirlar amalga oshiriladi.
Bankrotlik taomilini qo'llashdan ko'zda tutilgan asosiy maqsad
muayyan korxonani inqirozdan moddiy va moliyaviy sog'lomlashtirish
yo'liga o'tkazish va bu jarayonni imkon qadar tez va mukammal amalga
oshirish ekanligini yuqorida eslatdik. Ammo alohida muhim hisoblangan
boshqa bir dolzarb masala ham borki, aslida bankrotlikning joriy
etilishiga aynan shu holat sababchi va undan kelib chiquvchi vazifa
dastavval ana shu salbiy vaziyatni bartaraf qilishdan iborat. Gap
qarzdorlikni tugatish, kreditorlar talabini qondirish haqida ketmoqda.
Moliyaviy sog'lomlashtirish bo'yicha taklif etilayotgan chora-
tadbirlar ijobiy natijalar bermaydigan korxonalami «nolga teng qiymat»
bo'yicha xususiy tadbirkorlarga sotilishi zarur.
662
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 aprelda PF-
5022-sonli “Iqtisodiy korxonalami qo4llab-quvvatlash mexanizmlarini
yanada kengaytirish hamda tijorat banklarining ko‘chmas mulk
obyektlari negizida yangi ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etishni
rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g trisida”gi Farmon qabul qilindi.
Mazkur Farmon bilan tijorat banklari ular tomonidan avval taqdim
qilingan kreditlaming qaytarilmasligi natijasida mulk sifatida qabul
qilingan ko‘chmas mulk obyektlari negizida bank va uning boshqaruv
korxonalarining ishtirok ulushi 100 foizgacha bo‘lgan yangi korxonalar
tashkil etish huquqi berildi.
2017 yilning 1 iyulidan boshlab bankrot korxonalarni tijorat
banklariga sotish tanlov savdolarida amalga oshirilishi, bunda tijorat
banklari o‘rtasida kim oshdi savdolari o'tkazilmasligi belgilangandi.
Banklar iqtisodiy nochor, zarar ko'rib ishlayotgan va past rentabelli
korxonalami moliyaviy sog4lomlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlarning
amalga oshirilishi va ular bo‘yicha xulosalami xukumat komissiyasiga
kiritishi lozim.
Xukumat komissiyasining asosiy vazifalari hamda vakolatlariga
quyidagilar kiradi:
- iqtisodiy nochor, zarar ko‘rib ishlayotgan va past rentabelli
korxonalami moliyaviy sog‘lomlashtirish bo'yicha kompleks chora-
tadbirlarni ko‘rib chiqish va tasdiqlash;
- bankrot korxonalaming mulklari hamda avval taqdim qilingan
kreditlaming qaytarilmasligi natijasida tijorat banklari mulkiga qabul
qilingan ko‘chmas mulk obyektlari negizida amalga oshirilayotgan
investitsiya loyihalarining “yo‘l xaritalari” va tarmoq jadvallarini
tasdiqlash;
- konkurs savdolari orqali tijorat banklariga sotilishi belgilangan
bankrot korxonalar ro‘yxatini aniqlash;
tijorat
banklari
tomonidan
korxonani
qayta
tiklash,
modemizatsiyalash, texnik va texnologik qayta jihozlash, ichki va tashqi
bozorlarda raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etishni
ta’minlash majburiyatini qabul qilish sharti bilan tijorat banklariga
663
bankrot korxonalami sotish bo‘yicha tanlov savdolarining shartlari va
natijalarini tasdiqlash;
- bankrot korxonalaming investitsiya majburiyatlarini qabul qilgan
holda “nol” xarid qiymatida tijorat banklariga sotish bo‘yicha tanlov
savdolarini o4kazish va qaror qabul qilish;
- qabul qilingan investitsiya majburiyatlarining tijorat banklari
tomonidan bajarilishi, korxonalami moliyaviy sogiomlashtirish va
avval taqdim qilingan kreditlaming qaytarilmasligi natijasida tijorat
banklari mulkiga qabul qilingan ko‘chmas mulk obyektlari negizida
yangi ishlab chiqarishlaming tashkil etilishi hamda ulami keyinchalik
yangi mulkdorlarga sotilishi yuzasidan monitoring natijalarini ko‘rib
chiqish;
- tijorat banklari tomonidan bankrot korxonalar faoliyatini tiklash va
investitsiya kiritish bo‘yicha qabul qilingan majburiyatlar shartnomada
nazarda tutilgan muddatlarda bajarilmaganda shartnomalarni o'rnatilgan
tartibda bekor qilish yuzasidan qaror qabul qilish;
- tijorat banklari shartnomada nazarda tutilgan muddatlarda
investitsiyalar kiritish va bankrot korxonaning ishlab chiqarish
faoliyatini qayta tiklash bo‘yicha qabul qilingan majburiyatlarini
bajarmagan taqdirda ushbu bank bilan oldi-sotdi shartnomasini
o‘matilgan tartibda bekor qilish to‘g ‘risida qaror qabul qilish.
Do'stlaringiz bilan baham: |