Boshqaruv qarorlari mazmuni va xususiyatlari, Qarorlarning turkumlanishi. BoshQaruv Qarorlarini Qabul Qilish

Aim.uz

Boshqaruv qarorlari mazmuni va xususiyatlari, Qarorlarning turkumlanishi.

BoshQaruv Qarorlarini Qabul Qilish - tashkilotning ichki o’zgaruvchilari va tashkilot bilan tashQi muhit orasidagi o’zaro munosabatlarni muvofiQlashtirishda muhim boG’lovchi jarayondir.

Qaror - bu umumiy maQsadlar yo’nalishida imkoniyatlardan birini tanlashdir.Qaror umumiy maQsadlar yo’nalishida yechilishi zarur bo’lgan masalalarni hal Qilish usullarini aniQ ko’rsatadi va zaruriy resurslarni masalalar bilan boG’laydi.

BoshQaruvda Qaror Qabul Qilish shaxsiy hayotdagiga Qaraganda ko’proQ tizimlashgan jarayondir.Rahbar faQat o’zi uchun emas, balki tashkilot uchun ham, boshQa xodimlar uchun ham harakat yo’nalishini tanlaydi.Tashkilotlarning boshQaruvini oliy saviyasi (poG’onasi)dagi menejerlar bahzida yuz million so’m bilan boG’liQ Qarorlar Qabul Qiladilar.Yanada muhimroG’i - boshQaruv Qarorlari ko’plab insonlarni hayotiga tahsir ko’rsatadi.

BoshQaruv Qarori deganda nimani tushinish kerak?

Qaror - bu boshQaruv faoliyatini oxirgi natijasidir.Agar boshQaruvda mehnat predmeti axborot bo’lsa, uning mehnat (natijasi) mahsuloti – boshQaruv Qaroridir.Qaror ishlab chiQish va Qabul Qilish - bu shunday boshQaruv faoliyatining asosiy shakliki, unda rahbar mehnatining mazmuni, uning jamoaga maQsad sari yo’naltirigan harakat jarayonidir.

BoshQaruv Qarori ikki holatda ishlatiladi:

birinchi holatda – kimningdir yoki nimaningdir tomonidan o’rnatilgan boshQaruv xujjati, Qabul Qilingan harakat rejasi, Qaror Qilish va boshQalar .

BoshQa holatlarda – bu bir necha variantlardan bitta mahQul variantni tanlash.Qaror pishib yetilgan muammo mavjud bo’lganda Qabul Qilinadi.

Muammo deb, har Qanday tizimni mavjud va zarur bo’lgan holati o’rtasidagi farQni tavsiflovchi vaziyat Qabul Qilinadi.

BoshQaruv Qarori

Masala				Vosita		Javobgarlik		Muxlatlar

chizma. BoshQaruv Qarorining elementlari

Asoslangan Qaror boshQariluvchi va boshQaruvchi tizimlarni xukm surishi va taraQQiyoti uchun zarur obhektiv Qonuniyatlar bilimiga va aniQ vaziyatlar xususiyatlariga asoslanadi.SHuning uchun boshQaruv Qarori elementlari Quyidagilar: masalaning o’zi, vositalar, masalaning yechimi uchun zarur bo’lgan javobgarlik (kim uni Qabul Qiladi), muxlatlar.

Hozirgi vaQtda har xil masala bo’yicha ko’plab Qarorlar Qabul Qilinadi, ammo ularning mahsuldorligi juda QoniQarsizdir.Masalan, yirik tashkilot menejerlari kadrlarni tayyorlash va joy-joyiga Qo’yish masalasida, turli bo’limlar orasidagi o’zaro munosabatlar masalasida Qaror Qabul Qilishda sezilarli Qiyinchiliklarga duch kelmoQdalar.Bu vaziyatlar sohasida bilimni, tarbiya ishiga oid tajribani yetishmasligi va katta darajada rahbar - tadbirkor shaxsiy Qobiliyatiga boG’liQdir.

BoshQarish Qarorlarini asosiy tarkibiy Qismlari Quyidagilar hisoblanadi:

1. MaQsadlar

2. Masalalar

3. Masalalarni yechish usullari (texnologiya)

4. Resurslarga nisbatan talablar

5. Qarorning tahsir doirasi

6. Qarorning bajarilish muddatlari

7.Qarorni amalga oshirilish mexanizmlari (masalalar strukturasi).

Yahni ushbu Qarorda masala va muammolar ilgari Qabul Qilingan yoki kelajakda Qabul Qilinishi mumkin bo’lgan masalalar bilan Qanday boG’langanligi aniQ belgilanadi.

BoshQaruv Qarorlar mahlum xususiyatlarga ega bo’lishi zarur. Bunga Quyidagilar kiradi.

1. Qarorning ilmiy asoslanganligi

2. Qarorlarning birligi

3. Qarorlarning adolatliligi – xaQQoniyligi

4. Qarorlarning to’G’ri yo’naltiriganligi

5. Qarorlarning QisQaligi

6. Qarorlarning vaQt bo’yicha aniQligi

7. Qarorlarning operativligi

YuQoridagilardan mahlum bo’ldiki, boshQarish Qarorlarini Qabul Qilish har Qanday boshQarish funksiyalarini bajarish uchun zarur boG’lovchi jarayondir.

Qaror asosan rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan turlarga bo’linadi. Rejalashtirilgan Qarorlar takrorlanuvchi, ilgaritdan aniQ vaziyatlarga tegishli bo’lib, ularni Qabul Qilishga muloxazali yondoshish imkoniyati mavjud. Rejalashtirilgan Qarorlar asosan tashQi muhit tahsiri natijasida tashkilotda shakllanuvchi favQulotdagi vaziyatlarni (muammolarni) hal Qilish bilan boG’liQ. Bu sharoitlarda muloxaza yoki maslaxatlashish asosida Qaror Qabul Qilishga imkoniyat yo’Q. SHuning uchun, bunday Qarorlarni rahbarlarning o’zlari Qabul Qiladilar. Uning natijasi va samaradorligi rahbar (menejer)ning saviyasi, tajribasi va tadbirkorlik darajasini rivojlanganligiga boG’liQ.

BoshQarish Qarorlari Quyidagi talablarga javob berishi kerak:

1. Har Qanday boshQaruv Qarori jiddiy maQsad yo’nalishiga ega bo’lishi, paydo bo’layotgan muammolarni yechmoG’i kerak.

2. BoshQaruv Qarori kuchga ega bo’lmoG’i kerak. U rahbar ega bo’lgan huQuQ doirasida Qabul QilinmoG’i darkor.

3. BoshQaruv Qarori zamonaviy bo’lmogi kerak. Qabul Qilingan vaQt muammoni taraQQiyot topish bosQichiga to’G’ri kelishi lozim, Qaror Qabul Qilishda shoshma shosharlik va kechikib Qolishga yo’l Qo’ymaslik kerak.

4. Qaror Qarama-Qarshi bo’lmasligi kerak, boshQa Qarorlar bilan kelishilgan bo’lishi, shakli bo’yicha tushinarli, aniQ ifodalangan va ixcham bo’lishi kerak.

5. To’G’ri boshQaruv Qarori vaziyatni barcha xususiyatlarini hisobga olgan va ilmiy yondashuv asosida tuzilgan bo’lmoG’i, ijtimoiy-iQtisodiy Qonunlarni tahsirini hisobga olgan holda va ishlab chiQarish axvolini taxlili asosida Qabul Qilinishi kerak.

6. Qaror tejamli bo’lishi, yahni maQsadga erishishni eng kam harajatlar evaziga tahminlashi kerak.

7. Qaror amalga real oshuvchi bo’lmoG’i kerak. Uni Qabul Qila turib, barcha obhektiv va shaxsiy cheklanishlarni, boshQariluvchi tizimning aniQ imkoniyatlarini, mavjud resurslarni va ularni ishlatilishini real sharoitlarini hisobga olish kerak.

BoshQaruv amaliyotida Qarorlar bir necha ishlab chiQarish, xo’jalik- iQtisodiy, ijtimoiy faoliyat masalalari bo’yicha Qabul Qilinadi va ular o’zlarining ifodalanish shakli, vaQti bo’yicha, Qabul Qilinish uslubi bilan bir biridan farQ Qiladilar. SHu munosabat bilan ular mos ravishda turkumlanishni talab Qiladi.

1. Tahsir ko’rsatish davri bilan - strategik va taktik turlarga bo’linadi. Strategik Qarorlar oliy muammolarni hal etishda maQsadli dasturlarni ishlab chiQishda ishlatiladi. Ular uzoQ vaQtga odatda bir necha yilga hisoblanadi va strategik masalalarni hal etilishida ishlatiladi, shuning uchun uni istiQbol rejasi deb ataydilar.

Taktik Qarorlar joriy maQsad va masalalarni amalga oshirish bilan boG’liQ, bu kabi Qarori misol tariQasida korxonani joriy rejalashtirishi, kadrlarga tegishli masalalarni echish va boshQalarni ko’rsatish mumkin. Ular oliy va o’rta saviyadagi rahbarlar tomonidan bir yildan ikki yilgacha bo’lgan davrga Qabul Qilinadi.

2. Mahnosi va tahsir Qilish tavsifi bilan, ijtimoiy-iQtisodiy, texnik, ijodiy va boshQalar.

Ijtimoiy-iQtisodiy - bu mehnat jamoalarida jamoa ahzolarini ijodiy faolligini oshirishga, faoliyatni samaradorligini oshirishga yo’naltirigan.

Texnik Qarorlar ishlab chiQarishda texnikaga oid siyosatni taraQQiyot toptirish uchun yo’naltirigan.

3. Mehnat xajmining ko’lami va darajasiga Qarab murakkab va oddiy Qarorlar.

Murakkab Qarorlar - bu mahsus bilim va katta tayyorgarlik ishlari talab Qiluvchi Qarorlardir.

Oddiy Qarorlar - katta tajriba va mahsus bilim talab Qilmaydigan va ular uchun javob hamma vaQt tayyor bo’lmoG’i kerak.

4. Takrorlanishi va yangilik darajasi bo’yicha - oddiy va ijodiy Qarorlar.

Oddiy - bu Qarorlar oddiy, anhanaviy vaziyatlarda Qabul Qilinadilar. Ularni tahsiri oldindan mahlum bo’ladi. Masalan, korxonada ishlab chiQarish dasturini tuzish.

Ijodiy - bu birinchi marta paydo bo’layotgan, aniQ taxlil talab Qiluvchi ishni mahsus o’rganilishini talab Qiluvchi Qarorlardir. Masalan, korxonaning bahzi bir tarmoQlari uchun soliQ siyosatini ishlab chiQish.

5. BoshQaruv subhektida bor bo’lgan axborotni to’lalik darajasiga Qarab - aniQlik, tavakkalchilik, noaniQlik sharoitida Qabul Qilinishi mumkin bo’lgan Qarorlar.

6. Muhimligi bo’yicha - bir laxzali va kechiktirilgan Qarorlar. Bir laxzali Qarorlar rahbarda berilgan vaziyatni o’ylab ko’rishga, fikrlashga vaQt yo’Qligida Qabul Qilinadi. Kechiktirilgan Qarorlar esa o’z vaQtida Qabul Qilinmagan Qarorlardir.

7. Ushbu obhektga nisbatan - tashQi va ichki Qarorlar. TashQi Qarorlar - yuQori idoralar tomonidan Qabul Qilinadigan Qarorlar bo’lsa, ichki Qarorlar boshQarish obhektining bevosita faoliyati davomida Qabul Qilinadi.

8. Mazmun va paydo bo’lishiga Qarab - andozali va noandozali Qarorlar. Andoza bu Qaror Qabul Qilinishi protsedurasi va uning tarkibi ishlab chiQilgan Qarorlardir.

9. Tahsir sohasi bo’yicha - umumiy va shaxsiy .

Umumiy Qarorlar-barcha jamoaga tahsir ko’rsatadi. SHaxsiy Qarorlar-bitta guruhda, bitta uchastkada, bitta brigadada ishlatiladi.

Majmuaviy Qarorlar - bu jamoa tavsifiga ega Qarorlardir.