Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Amal qilish muddati	%	Amal qilish muddati	%	Amal qilish muddati
%
28.06.2017 — …	14
01.01.2015 — 27.06.2017	9	01.01.2002 — 15.07.2003	30	01.08.1996 — 01.12.1996	48
01.01.2014 — 31.12.2014	10	01.07.2000 — 31.12.2001	24	01.07.1996 — 31.07.1996	60
01.01.2011 — 31.12.2013	12	01.06.2000 — 30.06.2000	27,6	01.08.1995 — 30.06.1996	84
15.07.2006 — 31.12.2010	14	01.05.2000 — 31.05.2000	28,8	01.07.1995 — 31.07.1995	120
21.12.2004 — 14.07.2006	16	01.04.2000 — 30.04.2000	30	20.03.1995 — 30.06.1995	300
05.07.2004 — 20.12.2004	18	01.01.1998 — 31.03.2000	36	01.02.1995 — 19.03.1995	250
10.09.2003 — 04.07.2004	20	01.11.1997 — 31.12.1997	30	01.10.1994 — 31.01.1995	225
16.07.2003 — 09.09.2003	24	01.01.1997 — 31.10.1997	39,6	02.05.1994 — 30.09.1994	150

Bugungi amaliyotda mamlakatimiz tijorat banklari tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga uzoq va qisqa muddatli kreditlarni jalb etishda moliyaviy tahlilda o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimiga 5 tarkib guruh ko‘rsatkichlarni o‘rganilishini xarakterlash lozim. Bu ko‘rsatkichlar quyidagilardan iborat:

- to‘lov layoqati va likvidlilik koeffitsiyentlari;
- ish aktivligi koeffitsiyentlari;
- moliyaviy leveridj koeffitsiyentlari;
- rentabellik koeffitsiyentlari;
- qarzni qoplashni tavsiflovchi koeffitsiyentlar.


Tijorat banklari tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyektlarni kreditga layoqatligini baholashda hisob-kitob qilinadigan ko‘rsatkichlar

Koeffitsiyentlar guruhi	Ko‘rsatkichlar	Aniqlanishi	Belgilar izohi
Moliyaviy holat ko‘rsatkichlari
Likvidlilik koeffitsiyentlari	Joriy likvidlik	K=JA/KMM	JA – Joriy aktivlar KMM – Qisqa muddatli majburiyatlar
	Tezkor likvidlik	K=LA/KMM	LA – Likvid aktivlar
Ish aktivligini xarakterlovchi ko‘rsatkichlar	Aktivlar aylanuvchanligi	K=ST/A		ST – Sotishdan tushum A – Aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati
	Asosiy kapital aylanuvchanligi	K=ST/AK		AK – Asosiy kapital
	Joriy aktivlar aylanuvchanligi	K=ST/JA		JA – Joriy aktivlar
	Debitorlik majburiyatlari aylanuvchanligi	K=ST/DM		DM – Debitorlik majburiyatlari
	TMZ aylanuvchanligi	ST/TMZ		TMZ – Tovar-moddiy zaxiralar
	TM, Tovarlar aylanuvchanligi	ST/TM,T		TM – tayyor mahsulot T – tovarlar
Moliyaviy leveridj koeffitsiyentlari	Majburiyatlarni aktivlarga nisbati	Maj/A		Maj – Majburiyatlar
	Majburiyatlarni o‘z kapitaliga nisbati	Maj/UK		UK – O‘z kapitali (o‘z mablag‘lari manbasi )
	Majburiyatlarni aksionerlik kapitaliga nisbati	Maj/AK		AK – Aksionerlik kapitali
	Uzoq muddatli majburiyatlarni asosiy kapitalga nisbati	UMM/AK		UMM – Uzoq muddatli majburiyatlar
	O‘z kapitalini aktivlarga nisbati	UK/A
Moliyaviy natijaviylik koeffitsiyentlari
Foyda normasi koeffitsiyentlari	Yalpi foyda normasi	K=YaF/ST		YaF – yalpi foyda ST – sotishdan tushum
	Sof operatsion foyda normasi	K=SOF/ST		SOF – sof operatsion foyda
	Sof foyda normasi	K=SF/ST		SF – sof foyda
Rentabellik koeffitsiyentlari	Aktivlar rentabelligi	K=SF, STKF/A		STKF – soliq to‘loviga qadar foyda
Aksiyaning foyda me’yori	Oddiy aksiyalar daromadlik koeffitsiyenti	K=D/Ak		D – oddiy aksiyalarga e’lon qilingan dividend summasi A – oddiy aksiyalarning soni
	Aksiyaning dividendlik koeffitsiyenti	K=Db/Ab		Db – bitta aksiyaga e’lon qilingan dividend Ab – bitta aksiyaning bozor bahosi
Qarzni qoplashni tavsiflovchi ko‘rsatkichlar	Foizning qoplanganlik koeffitsiyenti	K=F/FT		FT – foiz to‘lovlari F – hisobot davri foydasi
	Foiz to‘lovlarining qoplanganlik koeffitsiyenti	K=F/T		T – To‘lovlar=foiz+lizing to‘lovlari+imtiyozli aksiyaga dividendlar+boshqa to‘lovlar

Asosiy baholash ko‘rsatkichlarining amaldagi holati normativ ko‘rsatkichlar bilan taqqoslangan holda kredit resurslarini harakati yuzasidan qarorlar chiqariladi. Uchinchi guruh ko‘rsatkichlar bo‘yicha odatda optimal va kritik normalar belgilanmasligi mumkin (korxonaning o‘ziga xos xususiyatlari, tarmoq xususiyatlari va boshqa aniq shartlarga muvofiq).

Mazkur ko‘rsatkichlar natijalariga qarab agar talab qilinsa, reyting ballarini ham hisoblab chiqish mumkin.


Xo‘jalik subyektining kreditga layoqatligini baholashda o‘rganilishi lozim bo‘lgan miqdoriy ko‘rsatkichlar

Ko‘rsatkichlar	Aniqlanishi	Belgilar izohi
1. Mustaqillik koeffitsiyenti	O‘MM/BJ	O‘MM – O‘z mablag‘lari manbasi BJ – Balans jami
2. Aylanma aktivlarning jami aktivlardagi salmog‘i	JA/A	JA – Joriy aktivlar A – Aktivlar jami
3. O‘z oborot mablag‘lari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti	O‘MM+UMKQ-UMA/JA	UMA – Uzoq muddatli aktivlar UMKQ – Uzoq muddatli kredit va qarzlar
4. Joriy likvidlik koeffitsiyenti	JA/KMM	KMM – Qisqa muddatli majburiyatlar
5. Mutlaq likvidlik koeffitsiyenti	PM+QMMQ/KMM	PM – Pul mablag‘lari QMMQ – Qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalar
6. Aktivlarni rentabellik koeffitsiyenti	STQF/A	STQF – Soliq to‘loviga qadar foyda A – aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati
7. Aktivlarning aylanuvchanlik koeffitsiyenti	ST/A	ST – Mahsulot sotishdan sof tushum

Kredit siyosatida bankning kredit resurslarini hajmi, bankning sohaga yo‘nalganligi, mijozlarning kredit zaruriyati, davlatning pul-monetar, kredit, soliq siyosatining o‘ziga xos jihatlaridan kelib chiqqan holda kredit resurslarini joylashtirish va ularni berish tartiblari bir-biridan farq qiladi.

Bu borada tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, dasturga kiritilgan loyihalar, kelishuvlar bo‘yicha imtiyozli kreditlarni berish, imtiyozlarni joriy etish tartiblarida albatta kredit munosabatlariga kirishish imkoniyatlari tubdan farq qilishini kuzatish mumkin.