Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Passiv moddalar tarkiblanishi

№	Tarkib	Yil boshi	Yil oxiri	№	Tarkib	Yil boshi	Yil oxiri
A1	Doimiy harakatdagi aktivlar	289 412	629 149	P1	To‘lov muddati kelgan majburiyatlar	762 075	1 893 768
A2	Tez pulga aylanadigan aktivlar	503 388	1 566 042	P2	Qisqa muddatli majburiyatlar	14 793	8 878
A3	Sekin pulga aylanadigan aktivlar	2 185 621	9 488 499	P3	Uzoq muddatli majburiyatlar	4 675 490	12 250 010
A4	Qiyin pulga aylanadigan aktivlar	10 219 731	12 593 199	P4	Doimiy passivlar	7 745 794	10 124 233
Aktiv jami		13 198 152	24 276 889	Passiv jami		13 198 152	24 276 889

A1 – Pul mablag‘lari, qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalar;

A2 - Debitorlik majburiyatlari (12 oy davomida pulga aylanuvchi);
A3 - Ishlab chiqarish zaxiralari, kelgusi davr xarajatlari, kechiktirilgan xarajatlar (12 oydan oshuvchi debitorlik majburiyatlari).
Balans likvidligi shartlari: A1 > P1; A2 > P2; A3 > P3; A4 < P4
Balans likvidligi bo‘yicha bank amaliyotida joriy, tez va mutlaq likvidlilik ko‘rsatkichlari aniqlanadi va davriy baholanadi.


Likvidlikning birinchi elementi va uning o‘zgarishlari

№	Tarkib	Yil boshi	Yil oxiri	Farqi (+,-)	O‘sishi, %
A1	Doimiy harakatdagi aktivlar	289 412	629 149	339 739	218
P1	To‘lov muddati kelgan majburiyatlar	762 075	1 893 768	1 131 693	248.4
	Mablag‘lar ortiqchaligi, yetishmovchiligi (A1-P1)	-472 663	-1 264 619	-791 954	267.7

Doimiy harakatdagi aktivlarning to‘lov muddati kelgan majburiyatlarni qoplashga yetishmovchiligi kuzatilgan. Davr boshidagi yetishmovchilik 1 264 619 ming so‘mni, davr oxiriga kelib 791 954 ming so‘mni tashkil etgan.

Likvidlikning ikkinchi elementi va uning o‘zgarishlari

№	Tarkib	Yil boshi	Yil oxiri	Farqi (+,-)	O‘sishi, %
A2	Tez pulga aylanadigan aktivlar	503 388	1 566 042	1 062 654	311.3
P2	Qisqa muddatli majburiyatlar	14 793	8 878	5 915	60.0
	Mablag‘lar ortiqchaligi, yetishmovchiligi (A2-P2)	488 595	1 557 164	1 068 569	318.7

Tez pulga aylanadigan aktivlar (debitorlik majburiyatlari)ning qiqsa muddatli majburiyatlar (qisqa muddatli kreditlar va qarzlar)ni qoplashga yetarliligi ta’minlangan. Davr boshidagi ortiqchalik 1 557 164 ming so‘mni, davr oxiridagi holat 1 068 569 ming so‘mni tashkil etgan.

Likvidlikning uchinchi elementi va uning o‘zgarishlari

№	Tarkib	Yil boshi	Yil oxiri	Farqi (+,-)	O‘sishi, %
A3	Sekin pulga aylanadigan aktivlar	2 185 621	9 488 499	7 302 878	334.1
P3	Uzoq muddatli majburiyatlar	4 675 490	12 250 010	7 574 520	162.0
	Mablag‘lar ortiqchaligi, yetishmovchiligi (A3-P3)	-2 489 869	-2 761 511	271 642	110.90

Sekin pulga aylanadigan aktivlar (tovar moddiy zaxiralar)ning uzoq muddatli majburiyatlar (uzoq muddatli kreditlar va qarzlar)ni qoplashga davr boshida 2 489 869 ming so‘m va davr oxirida 2 761 511 ming so‘m yetishmovchiligi kuzatilgan

Likvidlikning to‘rtinchi elementi va uning o‘zgarishlari

№	Tarkib	Yil boshi	Yil oxiri	Farqi (+,-)	O‘sishi, %
A4	Qiyin pulga aylanadigan aktivlar	10 219 731	12 593 199	2 373 468	123.2
P4	Doimiy passivlar	7 745 794	10 124 233	2 378 439	130.7
	Mablag‘lar manbasining ortiqchaligi, yetishmovchiligi (P4-A4)	-2 473 937	-2 468 966	4 971	99.8

Qiyin pulga aylanadigan aktivlar (uzoq muddatli aktivlar) summasidan doimiy passivlar (o‘z mablag‘lari manbasi) o‘rtasidagi farqlanish, davr boshida -2 473 937 ming so‘mni, davr oxirida -2 468 966 ming so‘mni tashkil qilgan.

Korxona likvidlilik ko‘rsatkichlari va ularni hisoblash tartibi

Korxonaning likvidlilik koeffitsiyentlari	Aniqlash tartibi	Me’yorlari
Joriy likvidlilik koeffitsiyenti (Kjl): korxonaning joriy majburiyatlarini qoplay olish imkoniyatini ko‘rsatadi.	(A1+A2+A3)/(P1+P2)	Kjl > 2
Tez likvidlilik koeffitsiyenti (Ktl): korxonaning tez likvidlilik aktivlari joriy majburiyatlarini qoplay olish imkoniyatini ko‘rsatadi.	(A1+A2)/(P1+P2)	Ktl > 0,7
Mutloq likvidlilik koeffitsiyenti (Kml): Korxonaning pul mablag‘lari joriy majburiyatlarini qoplay olish imkoniyatini ko‘rsatadi.	A1/(P1+P2)	Kml > 0,2

Kompleks tahlilning keyingi muhim qatori bu aktivlarning aylanish darajasiga baho berishga ya’ni, korxonaning ish aktivligini o‘rganishga qaratiladi. Aylanish ko‘rsatkichlari korxonaning o‘z mablag‘laridan foydalanish samaradorligini ko‘rsatadi. Korxona aktivlarining har bir turlari bo‘yicha aylanish turlari yuqori bo‘lsa, shunga mos ravishda kreditga layoqatligi va ulardan foydalanish samaradorligi ham yuqori bo‘ladi.

Amaliyotda kreditga layoqatliligini baholashda quyidagi koeffitsiyentlardan foydalaniladi: korxonaning joriy aktivlari aylanish ko‘rsatkichlari; korxonaning debitorlik qarzlari ko‘rsatkichlari; korxonaning kreditorlik qarzlari ko‘rsatkichlari; tovar-moddiy zaxiralari aylanuvchanligi.
Korxonaning joriy aktivlari aylanish koeffitsiyenti (K_ak) aktivlardan foydalanish samaradorligini va aylanish tezligini ko‘rsatadi.
K_ak = MST (010-satr 2-shakl) / joriy aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati ((A_yb+A_yo)/2, 390-satr 1-shakl)
Korxona debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti (K_dm) debitorlik qarzlari aylanishi tezligini va davrini ifodalaydi.
K_dm = MST (010-satr 2-shakl) / Debitorlik majburiyatlari o‘rtacha yillik qiymati ((DM_yb+DM_yo)/2, 210-satr 1-shakl)
Korxona kreditorlik qarzlari aylanish koeffitsiyenti (K_km) kreditorlik qarzlarining aylanish tezligini va davrini ifodalaydi.
K_km = MST (010-satr 2-shakl) / Kreditorlik majburiyatlari o‘rtacha yillik qiymati ((KM_yb+KM_yo)/2, 601-satr 1-shakl)
Korxona tovar-moddiy zaxiralarining aylanishi koeffitsiyenti (K_tmz) tovar-moddiy zaxiralaridan foydalanish natijaviyligini ifodalaydi.
K_tmz = MST (010 satr 2-shakl) / Tovar-moddiy zaxiralar o‘rtacha yillik qiymati ((TMZ_yb+TMZ_yo)/2, 140-satr 1-shakl)
Korxona faoliyati natijaviyligiga rentabellik ko‘rsatkichlari yordamida baho beriladi. Rentabellik ko‘rsatkichlarining yuqori bo‘lishi, uning natijasida yuqori foyda hisobidan har xil ko‘rinishdagi aktivlarni sotib olish imkoniyati yuzaga keladi. Quyidagi eng muhim rentabellik koeffitsiyentlarini keltirib o‘tamiz: joriy aktivlar rentabellik ko‘rsatkichi (K_ja; ROA); xususiy kapital rentabellik ko‘rsatkichi (K_xk; ROE); sotish rentabellik ko‘rsatkichi (K_s; ROS).
Joriy aktivlar rentabelligi (K_ja; ROA) har bir so‘mlik aktivlar summasiga to‘g‘ri keladigan sof foyda summasini ifoda etadi.