Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

7.1-rasm. O‘zbekistonda tijorat banklari kreditlarining dinamik o‘zgarishi*


*O‘zbekistondagi banklar tarkibi: Chet el kapitali ishtirokidagi banklar(5); Xususiy banklar(7); Aksiyadorlik tijorat banklari(11); Davlat banklari (3)
Har bitta bankning kredit siyosati O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik Kodeksi, O‘zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi, “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi va bank faoliyatiga doir boshqa qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining moliya-bank tizimiga oid farmon va qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining «Tijorat banklari kredit siyosatiga nisbatan qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida»gi nizom talablari asosida mustaqil ishlab chiqiladi.
Tijorat banklarining kreditlash imkoniyatini oshirish ularning kredit portfelini sifatiga bog‘liq.
Umumiy jihatlar. Kreditga layoqatlilikni banklar tomonidan tahlil qilishda quyidagi kompleks ko‘rsatkichlar tizimi o‘rganilishi lozim.

Balans likvidligini tahlil etish metodikasi

Balans likvidligining umumiy tahlili	Korxona likvidligi ko‘rsatkichlarini tahlili
Aylanuvchanlik ko‘rsatkichlari tahlili
Foyda ko‘rsatkichlarining tahlili
Moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari tahlili
Iqtisodiy nochorlik bankrotlik ehtimolining tahlili

Korxona likvidliligi – bu korxonaning yuzaga kelgan majburiyatlarini qoplash maqsadida tezkor ravishda va minimal xarajatlar bilan o‘z aktivlarini pulga aylantira olish qobiliyati hisoblanadi.

Korxonaning to‘lovga layoqatliligi – korxona kapitaliga zarar yetkazmagan holda barcha majburiyatlarni to‘lay olish qobiliyatidir. Umumiy holda korxona likvidliligi texnologik, ya’ni aktivlarning pulga aylanish tezligi jarayoni, qolaversa, korxona buxgalteriya balansining likvidligi hamdir.
Passivdagi joriy majburiyatlarni qoplash maqsadida aktivlarni tezkor ravishda sotish orqali balans likvidligiga ega bo‘linadi.
Passivdagi joriy majburiyatlarni qoplash maqsadida aktiv mablag‘larni tezkor ravishda sotish orqali balans likvidligi yuzaga keladi.
Balans likvidligini ta’minlashda mablag‘larni joylashtirish muddatining ularning majburiyatlarga jalb qilinishi muddatiga to‘g‘ri kelishiga alohida ahamiyat qaratish lozim. Ya’ni passiv tomondagi majburiyatlarni so‘ndirish muddati qancha bo‘lsa, aktivlarning muddati ham unga mos holda bo‘lishi kerak. Aktivlar tarkibida yuqori likvidli aktivlar salmog‘ining yuqori bo‘lishi korxona likvidligining yuqori bo‘lishiga olib keladi.
Likvidlikka bo‘lgan ehtiyoj istalgan davr uchun hisoblanishi mumkin. Likvid mablag‘larga bo‘lgan talab va taklif doimo o‘zgaruvchan bo‘ladi. Likvidligi bo‘lmagan korxona to‘lovga layoqatli bo‘la olmaydi.


O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash stavkalari dinamikasi (1994-2017 yy.)