Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

25-jadval 
Uzluksiz ishlovchi apparatlarni ko‘rsatkichlari  
 
Uskunani 
nomi 
Unumdorligi, 
t/soat 
Bug‘ sarfi kg/t  Elektroenergiy
a sarfi kVtch/t 
Egallagan,  m
2
 
TNB-2 
7-10 
190 
7 
90 
BShM 
7-10 
180 
4 
85 
DON 
7-10 
160 
3 
70 
 
TNB-2 apparati barqaror texnologik ko‘rsatkichlari bilan boshqa apparatlardan 
ajrab turadi. 
Xo‘jalik  sovuni  asosini  uzluksiz  usul  bilan  tayyorlash  (53-rasm).  Xo‘jalik 
sovuni  asosini  uzluksiz  usul  bilan  tayyorlash  pishirish  jarayoni  davomiyligini  10 
martagacha,  bug‘  sarfini,  ishlab  chiqarish  maydonini  qisqartiradi.  TNB-2  apparatida 
sovun asosini tayyorlash quyidagicha amalga oshiriladi. 

---

 
163 
 
53 – rasm. Xo‘jalik sovuni asosini uzluksiz usulda TNB-2 apparatida 
tayyorlash sxemasi 
 
Yog‘li  aralashma  galma-gal  ishlayotgan  (2,3)  kompozitsion  idishdan  (1) 
me’yorlovchi  nasos  orqali  (7)  quvurli  issiqlik  almashtirgichga  yuboriladi.  Bu  yerda 
104-115
0
  C  gacha  isitilib,  so‘ngra  (11)  TNB-2  apparatining  aralashtirgichiga  kelib 
tushadi.  Bu  yerga  (1)  nasos  yordamida  (4)  idishdan  (6)  isitgichda  95
0
C  gacha 
qizdirilgan, 27-30 % li Na
2
CO
3
 eritmasi ham kelib tushadi. 
Aralashtirgichda  yog‘li  aralashmaning  karbonatli  sovunlanishi  sodir  bo‘ladi. 
Karbonatli sovunlash TNB-2 apparatning birinchi barabanida tugallanadi. Karbonatli 
massa  aralashtirgich  bilan  aralashib  o‘tkir  bug‘  bilan  puflanadi.  Bunda  CO
2
  intensiv 
ajralib chiqadi va birinchi barabanning gaz yig‘gichidan (10) ko‘pik ushlagich orqali 
(9)  sovutgichga  yuboriladi.  So‘ngra  karbon  kislota  sexiga  tozalash  va  gazni 
kompresslash uchun yuboriladi. 
Karbonatli 
massa 
ikkinchi 
barabanga 
kelib 
tushadi. 
Bu 
yerda 
aralashtirilayotganda  va  o‘tkir  bug‘  berilayotganda  CO
2
  to‘liq  ajraladi.  CO
2
  ikkinchi 
barabanning  (2)  gaz  yig‘gichidan  (10)  ko‘pik  ushlagich  orqali  (9)  sovutgichga 
yuboriladi. 

---

 
164 
Ikkinchi  barabandan  karbonatli  massa  tik  quvur  orqali  uchinchi  pastki 
sovunlash  barabaniga  kelib  tushadi.  Bu  yerda  39-42%-li  NaOH  eritmasi  bilan 
sug‘oriladi. Buning uchun (5) natriy gidroksid eritmasi idishdan (1) nasos yordamida 
(8) isitgichda 90-95
0
 gacha qizdirilib, apparatga yuboriladi. 
Uchinchi  barabanda  aralashtirilayotganda  karbonatli  massa  tugal  sovunlanadi 
va  hosil  bo‘lgan  sovun  massasi  to‘rtinchi  barabanga  oqib  tushadi  va  u  yerda  yana 
aralashtirilib o‘tkir bug‘ bilan puflanishi mumkin. 
Soapstok  yadrosi  mavjud bo‘lsa, u  (2) sig‘imdan  (1) nasos-dozator  yordamida 
uchinchi yoki to‘rtinchi barabanga berilishi mumkin. 
Sovun yelimi to‘rtinchi barabandan gidrozatvor orqali (12) to‘g‘rilash qozoniga 
okib  tushadi.  Qozonda  sovun  sifati  NaOH  yoki  yog‘  kislotalarni  qo‘shib  bug‘  bilan 
isitish va aralashtirish yo‘li bilan to‘g‘rilanadi. 
Sovun  massasini  tarkibi  quyidagicha,  yog‘  kislotalar  miqdori  60  %  kam 
bo‘lmasligi,  erkin  ishqor  miqdori  0,2%  dan  va  Na
2
CO
3
  1%  dan  ko‘p  bo‘lmasligi 
lozim. Sovunli massa sovun yig‘gichlarga borib, so‘ngra sovutish quritish va mexanik 
ishlov berish uchun yuboriladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Takrorlash savollari 
1. Sovun pishirishning necha xil usuli mavjud? 
2. Davriy usulda sovun pishirish haqida gapirib bering. 
3. Uzluksiz usulda xo‘jalik sovuni tayyorlash haqida gapirib bering. 
4. Atir sovun asosi qanday tayyorlanadi? 
5. TNB-2 apparatining tuzilishi va ishlash prinsipi.  
6. Bilvosita usulda sovun pishirish. 
 
Tayanch so‘z va iboralar 
1.  Sovun yelimi.                           5. Birinchi sovunlash. 
2.  Soapstok yadrosi.                     6. Ikkinchi sovunlash. 
3.  Karbonatli massa.                     7. Ikkinchi tuzlash. 
4.  Sovun osti ishqori.                    8. Uchinchi tuzlash 
 
 
 
 
 
 

---

 
165