|
Mavzu: Xodimlarning shaxsiy gigienasiga sanitariya talablari.
Gigiena atamasi – sogʼliqni saqlash maqsadida sanitariya tamoillarni qoʼllanishini tasvirlab beradi. Shaxsiy gigiena inson badananing tozaligiga qaratilgan. Oziq- ovqat sanoatdagi xodimlarning sogʼligi katta ahamiyatga ega. Viruslarning tarqalishi sababli kassaliklar va boshqa ovqatlanish zararlanishining asosiy manbasi insondir.
Xodimlar gigienasi. Kasal xodimlar oziq- ovqat jarayoni, tayyorlashi va portsiyalashi uchun moʼljalangan jixozlar va idishlarga yaqinlashi man etiladi. Taomlar orqali tarqalishi mumkun boʼlgan inson kassaliklariga, nafas olish kassaliklar, masalan shamolanish, angina, pnevmaniya, skarlatina, tuberkulez va ogʼiz boʼshli0ining shamolashi; ichak kassaliklar; dezenteriya; tif va gippatit kassaliklar kiradi. Koʼpchmlik kassaliklar inson yaxshi boʼlgandan keyinam ham, u bilan qoladi va shunaqa odamlar tarqatuvchilar deb ataladi.
Xodim kassalangandan keyin, uning kassalikni tarqatish potentsiali oshadi. Stafilakokklar asosan chipqon, yalligʼlangan gʼudda, hoʼppoz, yaralar,hamda koʼz va quloq ichida va atrofda boʼladi. Burunning oqishi, tomoq ogʼrigʼi, yoʼtal va boshqa alomatlar, mikroorganizmlarning koʼpayishini beldiradi. Xuddi shunday qonun-qoidalar ichak, qorin kassaliklarga ham taʼluqli, masalan diareya yoki qorin ogʼrishi. Kassalikning oʼtib ketishiga qaramasdan, bir xil mikroorganizmlar qayta zararlanishga qolishi mumkun. Masalan, Salmonella bakteriasi kasallik oʼtib ketgandan keyin ham, bir necha oy turishi mumkun. Gipatit kasalligini keltirib chiqaruvchi virus ichak traktida kassalikning alomatlari yoʼqolgandan soʼng 5 yildan keyin topildi. Xodimlar gigienasining muximligini tushunish uchun, tananing har bir qismi bakterialarni tarqatuvchi manba sifatida aloxida koʼrib chiqilsa samarali boʼladi.
Teri. Bu tirik organ toʼrtda asosiy vazifani bajaradi: ximoya, sizish, issiqlikni boshqarish va badandan ajrilib chiqish. Ximoya – gigiena nuqta nazardan muxim vazifaga ega. Epidermos (tirining tashqi qavati) va dermis (terining ichki qavati) qattiq, egiluvchan va tarang boʼlib, tashqi muxindan ximoyalaydi. Epideros tananing boshqa qismlarga nisbatdan kamroq ziyon boʼladi, chunki unda nerv toʼqimasi va qon tomirlari mavjud emas. Epidermosni eng ichki qavati korneum deyiladi. Korneum xoʼjayralari 25dan 30gacha qatorlardan iborat. Ular boshqa xoʼjayralarga nisbatdan butun badan boʼyicha bir tekis va yumshoqroq joylashgan boʼlib, mikroorganizmlarning kirmaslik vazifasini bajaradi. Bu qatlam oʼtadigan va doimiy mikrobli florani taqsimlashga xizmat qiladi. Bu qatlam ketib qolishi bilan, tagidagi paydo boʼlgan yangi xoʼjayralardan iborat qatlam bilan har 4 – 5 kunda yangilanadi. Bu nobut boʼlgan xoʼjayralar 30 x 0.6 mm deameterda kiyim yoki havoga osonicha oʼtadi. Teri qatlamining tagida joylashgan dermis biriktiruvchi toʼqimalar, qattiq tolalar, qon va limfatik tomirlar, nerf toʼqimalar, muskul toʼqimalar, bezlar va trubochkalarni oʼz ichiga oladi. Terining gland qismi ter suvi va moyni iz ichiga ushlab soqlab turadi. Teri ishlov organ sifatida oʼzidan teri suvi, moy va nobud ter xoʼjayralarni tashqariga siqib chiqqarish vazifasini bajaradi. Ular tashqi muxitdagi chang, ifloslik va yogʼlar bilan aralashganda, bakteralarning rivojlanishi uchun ideal muxit paydo boʼladi. Shunday qilib, teri zararlanishga potentsial manbaga aylanadi. Terdan siqib chiqarish moddalarning koʼpayishi va bakterialarning rivojlanishi bilan, ter qatlami qoʼzgʼaydi. Oziq ovqat sanoatdagi hodimlar qoʼzgʼagan joyni qichib va soʼrtashi bilan, taomlarga bakterialarni oʼtkazishi mumkun. Yetarli darajada qoʼl yuvmaslik va yaxshi xamom qilmasligi tufaylida mikroorganizmlarning miqdorini oshirishiga olib kelib, nobud teri xoʼjayralari orqali tarqaladi. Zararlanish maxsulotlarning tez buzulishiga yoki kassalikning kelib chiqishiga olib keladi.
Oziq ovqatdan kassalikning kelib chiqishi, ovqatlantirish sohasidagi xodimi asosan Staphylococcus aureus yoki Staphylococcus epidermis baekterialarni tashib uruvchisi bulsa, bu ikkita bakterealar odam terisida keng tarqalgan. Bu ikkita jonzot asosan soch follikullarda va ter bez trubkachalarda boʼladi.
Ular asosan chipqon, yaralarni va operatsiyalangan joylarni jarohatlanishga olib kelishi mumkun. Tashqi bezlardan ajraladigan ter, hamda teri bezlari chiqaradigan yogʼlarda (yogʼli modda, soch follikullarda joylashgan) bakterialar mavjud boʼlib, ter yuzasiga chiqadi va qayta zararlanishga olib keladi.
Maʼlum turdagi bakterialar teri yuzasida rivojlanmaydi, chunki ter fizik toʼsqinlik qiladi va terda boʼlgan kimyoviy moddalar begona boʼlgan mikroorganizmlarni parchalaydi. Teri toza boʼlganda bu oʼz oʼzini dezinfektsiya qilish xususiyati yuqori darajada boʼladi.
Epidermadagi yoriqlar, kavak va boʼshliqlar mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlar yaratadi. Bakterialar ham soch follikullar va yogʼ bezlari terisida rivojlanadi. Qullar juda sezuvchan boʼlib, jaroxatlanishi, mozolь paydo boʼlishi va mikrrorganizmlar bilan koʼp kontaktga tushishini koʼrishimiz mumkun. Qullar tashqi muxitdagi bakterialar bilan ifloslangan obʼetlar aʼloqasidan chegarab boʼlmaydi.
Terining doimiy bakterialarni yoʼq qilish juda qiyind, ular asosan terining teshikcha bezlarida chuqur joylashgan. Terining doimiy bakterialarga asosan Micrococcus luteus va S. epidermis, oʼtadigan bakterialarga esa S.aureus gurux bakterialarga bogʼliqdir.
Ter va ter kassaliklarga yamon etibor berilishi, jaroxatlanishdan tashqari, bakterialar bilan zararlanishiga sabab boʼlishi mumkun, chipqon va empitigo (zararli ter kassaligi)ga oʼhshash. Chipqon oʼtkir kassalik boʼlib, teri jarohatlangandan keyin, soch follikular va ter bezlar orqali mikroorganizmlarning oʼtishi. Bu kassalik kiyimlarning xaddan tashqari gʼijinsa. Shish va oʼta sezgirlik natijasidastafilokkokga oʼxshagan mikroorganizmlar koʼpayib, chiqarilagn eksotoksinlar orqali atofdagi xoʼjayralarni nobud qiladi. Badan eksotoksinlarga qarshi koʼrarshish uchun, zararlangan joyda limfa, qon va ter toʼqimalarni toʼplaydi. Yaratilgan toʼsqin infektsiyani ajratib qoʼyadi. Chipqon xech qachon ezib siqib chiqarmasligi kerak. Аgar siqib chiqarilsa, infektsiya yon qoʼshma joylarga oʼtib, yanada rivojlanishi mumkun. Bunaqa guruxni karbunkul deb nomlaydi. Аgadra stafilokkok qonga oʼtsya, u badanning boshqa joylarniyam zararlashi mumkun va miningit, suyakning infektsiyalanishi yoki boshqa noxush holatlarni keltirib chiqarishi mumkun. Oziq ovqat maxsulotlar bilan kontaktga tushadigan chipqonga ega boʼlgan xodimlar boxor boʼlib ishlashi kerak, chunki chipqon patagen stafilokokkni asosiy manbʼasi xisoblanadi. Chipqon va boʼjimaga tegingan xodimlar qullarini suyuq dezenfekiya vositasi bilan tozalab turishi shart. Chipqonni chiqmasligi uchun ter va kiyimning tozaligi muximdir.
Impetiga terining infektsion kassligi boʼlib, stafilokokk gurixidan kelib chiqadi. Bu kasalik asosan yoshlarda badanni toza tutmaslikdan paydo boʼladi. Infektsiya badanning boshqa joylarga osoncha oʼtadi va kontakt davrida boshqalarga yutilishi mumkun. Terining toza tutishi bu kasalikning oldiniolishga yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
