Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Alimentar yo'l bilan organizmga kiradigan ksenobiotiklar


Pestitsidlar. Qishloq xo'jaligida ishlatiladigan kimyoviy moddalar bo’lib eng katta xavfli tomoni oziq-ovqat mahsulotlarining zararlashi bo’lib, aholining sog'lig'iga ta'siri etadi. Pestitsidlar - begona o'tlarni, hasharotlarni, kemiruvchilarni, o'simlik kasalliklarini rivojlanishini oldini olish uchun mo'ljallangan kimyoviy va biologik tarkibga ega shuningdek, parazitlar, o’simlik barglarni yo'qotish uchun va hayvonlarning o'sishida regulyator sifatida ishlatiladi.



1-rasm. Oziq-ovqat mahsulotlariga pestitsidlarni qo’llash jarayoni

Pestitsidlar bu qishloq xo'jaligi ekinlarida zararkunandalarga qarshi kurashish bo'yicha barcha mahsulotlarni birlashtiradigan umumiy atama.Pestitsidlarning tasnifi: - maqsadi va ishlatilishi bo'yicha - insektisidlar, fungisidlar, gerbitsidlar, defoliantlar va boshqalar;

- kimyoviy tuzilishi bo'yicha - xlor organik, fosfororganik, tarkibida simob, mishyak tutuvchi, karbamin kislotasi hosilalari va boshqalar.
Pestitsidlardan foydalanish to’g’ri, chunki hosilning katta qismi qishloq xo'jaligi ekinlari kasalliklari tufayli yo'qoladi. Hosil yig'imidan oldin ham turli xil o'simlik kasalliklari tufayli qishloq xo'jaligi mahsulotlarining umumiy 10-30 % miqdorini yo'qotadi deb hisoblanadi. Pestitsidlar inson tanasiga kirganda o'tkir va surunkali intoksikatsiyalarni rivojlantirishi mumkin. Bolalar, bemor va zaiflashgan odamlarda pestitsidlarga sezuvchanlik yuqori bo’ladi. Homiladorlik va emizish vaqtida pestitsidlar ta’siri ayniqsa xavflidir.

2-rasm. Ftororganik birikmalar

Pestisidlar orasida fosfororganik birikmalar (zararkunandalar) ayniqsa xavflidir. Fosfatorganik pestitsidlar – ditiofosfor va fosfat kislotalarining efirlari kiradi. Inson tanasida fosfatorganik pestitsidlar esterazalar bilan bog'liq bo'lgan bir qator fermentlarni parchalaydi. Shu munosabat bilan asab tizimida atsetilxolinning to'planishi sodir bo'ladi. Intoksikatsiya hodisalari atsetilxolin ta'siri bilan bog'liq.