Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Atmosfera havosining tabiiy kimyoviy tarkibi, uning inson tanasiga ta'siri
Kimyoviy tarkibi bo'yicha toza atmosfera havosi gazlar aralashmasini tashkil etadi: kislorod, karbonat angidrid, azot va bir qator inert gazlar. Balandlik ortishi bilan atmosfera zichligining pasayishi natijasida havodagi barcha gazlarning konsentratsiyasi va qisman bosimi pasayadi.
Kislorod (O₂) biologik roli jihatidan havoning eng muhim tarkibiy qismidir. Bu oksidlanish jarayonlari uchun zarur va qonda, asosan bog'langan holatda - eritrotsitlar tomonidan tanadagi hujayralarga olib boriladigan oksigemoglobin shaklida bo'ladi. Kislorodni yo'qotish atmosferadagi katta zaxiralar bilan, shuningdek okeanlar va quruqlikdagi o'simliklarning fitoplanktonlari faoliyati bilan to'ldiriladi. Yer yuzidagi kislorod darajasi taxminan bir xil bo’lib 20,7-20,9% ni tashkil qiladi.
Inson tanasi kislorod tanqisligiga juda sezgir. Havo tarkibida kislorodning 17% gacha pasayishi yurak urishi va nafas olishning tezlashishiga olib keladi. Inson tomonidan normal bosimda kislorod miqdori 100% gacha ko'tarilishiga organism chidashi mumkin. Bosimning 405,3 kPa (4 atm) ga ko'tarilishi bilan o'pka to'qimalarining mahalliy shikastlanishi va markaziy asab tizimining funktsional buzilishlari paydo bo'ladi. Shu bilan birga, kislorod miqdori 40-60% gacha bo’lib bosim 303,94 kPa (3 atm) ni tashkil etsa kislorodning so'rilishi yaxshilanib, buzilgan funktsiya normallashishi kuzatiladi.
Sog'lom odamlarda kislorod tanqisligi parvozlar paytida (balandlik kasalligi) va cho'qqilarga chiqishda kuzatilishi mumkin (tog’ kasalligi, taxminan 3 km balandlikdan boshlanadi).
Kislorodning porsial bosimi oshirilgan holatda jarrohlik, terapiya va shoshilinch tibbiy yordam ko'rsatishda barokameralar orqali qo'llaniladi.
Kislorod sof holatda toksik ta'sirga ega. Hayvonlar ustida o'tkazilgan tajribalar shuni ko'rsatganki, sof holdagi kislorod bilan nafas olish natijasida 1-2 soatdan keyin o'pkada atelektazani engil darajasi aniqlanib, 3-6 soatdan keyin esa o'pkada kapillyar o'tkazuvchanlik buzilgan va 24 soatdan keyin esa bu hodisa o'pkada shish kuzatilgan.