Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Suv ta'minoti manbalari, ularning sanitariya-gigiyena xususiyatlari

Markazlashtirilgan suv ta'minoti manbalariga yer usti suvlari va yer osti suvlari kiradi.

Qutbda va Janubda suv tanqis joylarida xo’jalik va ichimlik suvi sifatida qor, yomg'ir suvlari ishlatiladi. Bu suv biroz minerallashgan, juda yumshoq, organik moddalar va patogen mikroorganizmlardan xoli.
Yer osti suvlari yer ostida joylashgan bo'lib, bir nechta suv qatlamlarining paydo bo'lishiga qarab aniqlanadi, birinchi qatlam (grunt suvlari) suv o'tkazmaydigan qatlamning ustki qismida to'planib, o'tkazuvchan jinslarning teshiklari orqali filtrlangan atmosfera yog'inlaridan hosil bo'ladi. Yer osti suvlari chiuqurligi sathi 1,5-2 metrdan bir necha o'n metrgacha bo'lishi mumkin.
Grunt suvlari — yer yuzasidan pastda, birinchi suvli togʻ jinslari gʻovaklarida yigʻilgan suv. Grunt suvi oʻzidan suv oʻtkazmaydigan ikkinchi qatlam ustida boʻladi. Bu qatlam giltuproq, yaxlit ohaktosh, otqindi hamda metamorfik jinslardan iborat boʻlishi mumkin.

5-rasm. Grunt suvi

Grunt suvi yer yuzasidan kanal, daryo, yogʻin suvlari, atmosferadagi suv bugʻlarining (quyuqlashganidan keyin) togʻ jinslari gʻovaklaridan pastga tushib, suv oʻtkazmaydigan qatlamda yigʻilishidan paydo boʻladi. Ularning joylanishi chuqurligi suv oʻtkazmaydigan qatlamning yotish holati va suvli togʻ jinslari qatlamiga bogʻliq. Grunt suvi yer yuziga yaqin birinchi gʻovak qatlamda joylashadi va shuning uchun uning sathi, kimyoviy tarkibi va fizik xususiyatlari yerning ustki qismidagi tabiiy (havo

harorati, yogʻinning turi va miqdori, tabiiy suv havzalarining yer yuzasiga yaqin-uzoqligi) va sunʼiy (suv omborlari, sugʻorish inshootlari, kanalizatsiya va h. k.) sabablarga koʻra oʻzgarib turadi.Shahar va sanoatni toza suv bilan taʼminlashda grunt suvi asosiy manba boʻlib xizmat qiladi.
Artezian suvlari – bosim ta’sirida bo‘lgan yer osti suvlarining bir turi, suv o‘tkazmaydigan qatlamlar oralig‘ida hosil bo‘ladi, ular ochilganda suv burg‘i quduqlardan fontan shaklida otilib chiqadi. Artezian suvlari Yevropada birinchi marta Fransiyaning Artua (lot. Artesium) provinsiyasida ochilgani uchun shu nomni olgan. Bunday quduqlar Xitoy va Misrda juda qadimdan ma’lum edi. O‘rta Osiyoning sug‘oriladigan zonasi Turon pasttekisligi artezian havzalari tizimiga kiradi, uning tarkibida Sirdaryo va Amudaryo guruhlariga bo‘linadigan nisbatan kichik bir qancha havzalar bor.