Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

17.7. Jazoni yengilrog„i bilan almashtirish 
JKning 74-moddasida ozodlikdan mahrum qilingan, ozodligi cheklangan 
yoki axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxslarga nisbatan sud jazoning 
o‗talmay qolgan qismini yengilroq jazo bilan almashtirishi mumkinligi nazarda 
tutilgan. 
JKning 74-moddasida nazarda tutilgan jazoni yengilrog‗i bilan almashtirish 
JKning 57-moddasida ko‗zda tutilgan yengilroq jazo tayinlashdan farq qiladi. 
Yengilroq jazo tayinlash jazo tayinlashning bir turi bo‗lib, sodir etilgan jinoyatning 
ijtimoiy xavflilik darajasini jiddiy kamaytiruvchi holatlarni hisobga olib, sud 
aybdorning qilmishi kvalifikatsiya qilingan normaning sanksiyasida nazarda 
tutilganiga nisbatan yengilroq jazo tayinlaydi. JK 74-moddasida nazarda tutilgan 
jazoni yengilrog‗i bilan almashtirishda esa sudning hukmi bilan tayinlangan 
jazoning qonunda belgilangan qismi o‗tab bo‗lingan va ushbu moddada 
ko‗rsatilgan asoslar mavjud bo‗lsa, mahkum sud tomonidan jazodan ozod qilinib, 
boshqa yengilroq turdagi jazoni tayinlaydi. 
Masalan, JK 74-moddasida ozodlikdan mahrum etilgan, ozodlikdan 
cheklangan yoki axloq tuzatish ishlarini yengilroq jazo bilan almashtirish 
mumkinligi ko‗rsatilgan. Mahkum axloq tuzatish jazosini o‗tayotgan bo‗lsa, bu 
jazoning qolgan qismini yo muayyan huquqdan mahrum qilish yoki jarima bilan 
almashtirilishi mumkin. Jazolarning qaysi biri yengilroq ekanligi masalasiga 
kelsak, JKning 43-moddasidagi jazo tizimida muayyan tartibda joylashtirilgan 
jazolarning har birining o‗zidan yuqorida turgani yengilroq jazo hisoblanadi.
 
JK 74-moddasidaga ko‗ra, jazoni yengilrog‗i bilan almashtirishga 
quyidagilar asos bo‗ladi: 
a) ozodlikdan mahrum qilish, ozodlikni cheklash yoki axloq tuzatish ishlari 
jazo turlari uchun o‗rnatilgan tartib-qoida talablarini bajarganligi;
b) mahkum mehnatga halol munosabatda bo‗lganligi; 
d) jazoning qonunda ko‗rsatilgan qismini o‗tab bo‗lganligi; 
Mahkum sud hukmi bilan tayinlangan jazoning quyidagi qismini o‗tab 
bo‗lgan bo‗lishi kerak: 
a) ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan yoki uncha og‗ir bo‗lmagan jinoyati uchun 
sud tayinlangan jazo muddatining kamida to‗rtdan bir qismini; 
b) og‗ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar 
u ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm 
qilingan bo‗lsa, sud tayinlangan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini; 
v) o‗ta og‗ir jinoyati uchun, shuningdek jazodan muddatidan ilgari shartli 
ravishda ozod qilish yoki jazoni yengilrog‗i bilan almashtirish qo‗llanilgan va 

---

208 
jazoning o‗talmay qolgan qismi mobaynida qasddan sodir etgan jinoyati uchun sud 
tayinlangan jazo muddatining kamida yarmini haqiqatda o‗tab bo‗lganidan keyin 
qo‗llanishi mumkin. 
Sud jazoning qolgan qismini yengilrog‗i bilan almashtirishni hal qilish 
vaqtida jazoning maqsadiga boshqa yengilroq turdagi jazo orqali ham erishish 
mumkin degan xulosaga kelgan bo‗lishi kerak.
O‗n sakkiz yoshga to‗lguncha sodir etgan jinoyati uchun ozodlikni cheklash, 
ozodlikdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlarini yengilroq turdagi jazo bilan 
almashtirishda sud faqat voyaga yetmaganlarga tayinlanishi mumkin bo‗lgan 
JKning 81-moddasida nazarda tutilgan yengilroq jazo turi bilan almashtirishi 
mumkin. 
Jinoyat sodir qilish paytida o‗n sakkiz yoshga to‗lmaganlarga nisbatan jazoni 
qolgan qismini yengilrog‗i bilan almashtirishning asoslari jazoning o‗tash tartib-
qoidalar talablarini bajarganligi, mehnatga halol munosabatda bo‗lganligidan 
tashqari o‗qishga halol munosabatda bo‗lganligi ham talab qilinadi. Jinoyat sodir 
qilish paytida o‗n sakkiz yoshga to‗lmaganlarning jazosini yengilrog‗i bilan 
almashtirish uchun asos bo‗ladigan jazoning o‗talgan qismi ancha qisqartilirgan, 
ya‘ni: 
a) ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan yoki uncha og‗ir bo‗lmagan jinoyat uchun 
tayinlangan jazo muddatining kamida beshdan bir qismini; 
b) og‗ir jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatining kamida to‗rtdan bir 
qismini; 
d) o‗ta og‗ir jinoyat uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, 
agar shaxs ilgari qasddan sodir etilgan jinoyat uchun ozodlikdan mahrum etishga 
hukm qilingan bo‗lsa, tayinlangan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini 
haqiqatda o‗tab bo‗lgandan keyin qo‗llanishi mumkin. 
O‗zR JPK 536-moddasida belgilanishiga ko‗ra, jazoning o‗talmay qolgan 
qismini yengilroq jazo bilan almashtirish jazoni ijro etish muassasasi 
ma‘muriyatining taqdimnomasiga binoan sudya tomonidan qo‗llaniladi. O‗n sakkiz 
yoshga to‗lmay jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan jazoni ijro etish muassasasi 
ma‘muriyati va voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‗ullanuvchi komissiyasining 
birgalikdagi taqdimnomasiga binoan yoxud mahkumning, uning himoyachisining 
iltimosnomasiga binoan sudya tomonidan ko‗rib chiqiladi. 
Jazoning qolgan qismini yengilroq jazo bilan almashtirish to‗g‗risida taqdim 
etilgan iltimosnomalar rad etilgan kundan boshlab kamida olti oy o‗tgach qayta 
ko‗rib chiqilishi mumkin.
Ozodlikdan mahrum qilishning o‗talmay qolgan qismi axloq tuzatish ishlari 
bilan almashtirilganda, almashtirilgan jazoning muddati shu jazo turi uchun 
ko‗rsatilgan muddatlar doirasida tayinlanadi. Bunda almashtirilgan axloq tuzatish 
ishlari olti oydan kam, uch yildan ko‗p bo‗lmasligi kerak.
O‗n sakkiz yoshga to‗lguncha sodir etgan jinoyati uchun tayinlangan 
ozodlikdan mahrum qilish axloq tuzatish ishlari bilan almashtirilganda esa bir 
yildan ko‗p bo‗lmasligi kerak.

---

209 
Ozodlikdan mahrum qilishning qolgan qismi axloq tuzatish ishlari bilan 
almashtirilganda, almashtirilgan jazo muddati ozodlikdan mahrum qilishning 
qolgan qismining muddati bilan teng bo‗lishi kerak. 
JK 74-moddasining oltinchi qismida jazosi yengilroq jazo bilan 
almashtirilgan shaxslar yengilroq jazoning tegishli qismini o‗tab bo‗lganlaridan 
keyin JK 73-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga binoan jazodan muddatidan 
ilgari shartli ozod qilinishi mumkinligi bayon qilingan. Bunda oldingi hukm 
bo‗yicha va almashtirilgan jazolar qo‗shib hisoblanganda 73-moddada nazarda 
tutilgan muddatlar nazarda tutilmoqdami yoki faqat almashtirilgan yengilroq 
turdagi jazoning tegishli qismi o‗tab bo‗lganidan keyin jazodan muddatidan ilgari 
jazodan ozod qilish mumkinmi degan savol tug‗iladi. 
JK 74-moddasi oltinchi qismining mazmuniga ko‗ra, almashtirilgan 
yengilroq turdagi jazoning 73-moddasida belgilangan qismi o‗tab bo‗lganligi 
munosabati bilan muddatidan ilgari shartli ravishda jazodan ozod qilishni 
qo‗llanishi mumkin. 
Masalan, aytaylik, uncha og‗ir bo‗lmagan jinoyati uchun to‗rt yil muddatga 
ozodlikdan mahrum qilingan shaxs jazoning to‗rtdan bir qismini (ya‘ni bir yilini) 
o‗tab bo‗lganidan keyin qolgan uch yili uch yil muddatga axloq tuzatish ishlari 
bilan almashtirilgan bo‗lsa, ana shu almashtirilgan ikki yil axloq tuzatish 
ishlarining uchdan bir qismini (ya‘ni 8 oyini) o‗tab bo‗lganidan keyin jazodan 
muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo‗llanishi mumkin.
Jazoning qolgan qismi yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxs jazoning 
o‗talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga JK
60-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq jazo tayinlaydi. Bunda keyingi 
jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatiga almashtirilgan yengilroq turdagi 
jazoning o‗talmay qolgan qismi JK 61-moddasi qoidalari asosida qisman yoki to‗la 
qo‗shilib bir necha hukmlar yuzasidan 60-modda qoidalari asosida qat‘iy jazo 
tayinlanadi.
Jazoning qolgan qismini yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxslarning 
sudlanganlik muddatini hisoblash dastlabki hukm bo‗yicha tayinlangan ozodlikdan 
mahrum qilishning haqiqatda o‗talgan qismidan JK 78-moddasida ko‗rsatilgan 
muddatlarga qarab hisoblanadi. Ammo sudlanganlik muddati almashtirilgan 
yengilroq turdagi jazoni o‗ta bo‗lgan kundan boshlab hisoblanadi. 
Jazoni yengilrog‗i bilan almashtirish mumkin bo‗lmagan mahkumlar 
ro‗yxati cheklangan va qonunda aniq ko‗rsatib qo‗yilgan. Bular JK 73-moddasi 
to‗rtinchi qismida ko‗rsatilgan shaxslardir.
Jazoning qolgan qismi yengilroq jazo bilan almashtirilgan vaqtda shaxsning 
xulqi qanday bo‗lishidan qat‘iy nazar, qonunda shaxsning oldingi jazoni o‗tash 
joyiga qaytarish nazarda tutilmagan. Bundan tashqari, shaxs almashtirilgan jazoni 
o‗tash muddati mobaynida ehtiyotsizlikdan jinoyat sodir etsa, 60-modda tartibida 
jazo tayinlanmay, faqat ehtiyotsizlikdan qilgan jinoyati uchun jazo tayinlanadi, 
almashtirilgan jazoni o‗tash muddati mobaynida qilgan jinoyat uchun jazo 
tayinlanishi munosabati bilan almashtirilgan jazoning qolgan qismi o‗talmay qolib 
ketaveradi. 

---

210