Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

17.6. Jazoni o„tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish 
O‗zR JKning 73-moddasida belgilanishicha, ozodlikdan mahrum qilish, 
intizomiy qismga jo‗natish, xizmat bo‗yicha cheklash, ozodlikni cheklash yoki 
axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxslarga nisbatan jazoni o‗tashdan 
muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo‗llanilishi mumkin. Shaxs ijro etilmagan 
qo‗shimcha jazodan ozod qilinishi ham mumkin. 
Jazoni o‗tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish mahkumlarni 
tezroq halol turmush tarziga o‗tib olishi uchun rag‗bantlantiruvchi institut bo‗lib, 
jazoni o‗tash vaqtida jazoni o‗tash tartib qoida va talablarini bajarish, ish va 
o‗qishga halol munosabatda bo‗lish ko‗nikmalarini shakllantirishda muhim 
ahamiyatga ega. 
Jazoni o‗tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish ozodlikdan mahrum 
qilish, intizomiy qismga jo‗natish, xizmat bo‗yicha cheklash, ozodlikni cheklash 
yoki axloq tuzatish ishlari jazosiga hukm qilinib, bu jazoni qonunda ko‗rsatilgan 
qismini o‗tab bo‗lgandan keyin qo‗llanishi mumkin. Boshqa turdagi jazolar uchun 
qo‗llanilishi maqsadga muvofiq emas.
JK 73-moddasining ikkinchi va uchinchi qismlarida belgilanganiga ko‗ra, 
jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish uchun quyidagilar asos 
bo‗ladi: 
1) 73-moddasining birinchi qismida ko‗rsatilgan jazo turlari uchun 
o‗rnatilgan tartib-qoidalar talablarini bajarganligi;
2) mazkur jazolarni o‗tash vaqtida mehnatga halol munosabatda bo‗lganligi; 
3) jazoning qonunda ko‗rsatilgan qismini o‗tab bo‗lganligi. 
Ushbu shartlarning barchasi bir vaqtda mavjud bo‗lsagina, shaxs muddatidan 
ilgari shartli ravishda jazodan ozod qilinishi mumkin.
Ushbu shartlarning birortasining bo‗lmasligi jazodan muddatidan ilgari 
shartli ravishda ozod qilishni istisno qiladi. 
Jinoyat sodir qilish paytida o‗n sakkiz yoshga to‗lmagan shaxslarni jazoni 
o‗tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish ozodlikni cheklash, 
ozodlikdan mahrum qilish va axloq tuzatish ishlarini o‗tayotganlarga nisbatan 

---

205 
qo‗llanib, ularni ozod qilishning asoslari sifatida yuqorida ko‗rsatilganlardan 
tashqari yana o‗qishga bo‗lgan munosabati ham nazarda tutilgan. 
Jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish tartibi O‗zR JPKning
536-moddasida belgilangan bo‗lib, jazoni ijro etish muassasasi ma‘muriyatining 
taqdimnomasiga binoan sudya tomonidan qo‗llaniladi. O‗n sakkiz yoshga 
to‗lmasdan jinoyat sodir qilgan shaxslarga nisbatan jazoni ijro etish muassasasi 
ma‘muriyati va voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‗ullanuvchi komissiyaning 
birgalikda 
bergan 
taqdimnomasiga 
binoan 
yoxud 
mahkumning, 
uning 
himoyachisining iltimosnomasiga asosan sudya tomonidan qo‗llaniladi. 
Jazoni o‗tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilishning asoslaridan biri 
sud tomonidan tayinlangan jazo muddatini qonunda ko‗rsatilgan qismining o‗tab 
bo‗lganligidir. JK 73-moddasining uchinchi qismida belgilanishiga ko‗ra, mahkum 
jazoning quyidagi qismini haqiqatda o‗tab bo‗lgan bo‗lishi kerak: 
a) ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan yoki uncha og‗ir bo‗lmagan jinoyati uchun 
sud tayinlagan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini; 
b) og‗ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar 
shaxs ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm 
qilingan bo‗lsa, sud tayinlangan jazo muddatining kamida yarmini; 
d) o‗ta og‗ir jinoyati uchun, shuningdek jazodan muddatidan ilgari shartli 
ozod qilingan yoki jazosi yengilrog‗i bilan almashtirilgan shaxs jazoning 
o‗talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etilganligi uchun hukm 
qilingan bo‗lsa, sud tayinlangan jazo muddatining kamida uchdan ikki qismini 
haqiqatdan o‗tab bo‗lganidan keyin qo‗llanishi mumkin. 
Jinoyat sodir qilish paytida o‗n sakkiz yoshga to‗lmaganlarga nisbatan esa 
jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish uchun asos bo‗ladigan jazoning 
o‗talgan qismi jiddiy qisqartirilgan va quyidagi muddatlari belgilangan. 
a) ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan yoki uncha og‗ir bo‗lmagan jinoyat uchun 
tayinlangan jazo muddatining kamida to‗rtdan bir qismi; 
b) og‗ir jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatining kamida uchdan bir 
qismi; 
d) o‗ta og‗ir jinoyat uchun, shuningdek, qasddan sodir etgan jinoyati uchun, 
agar shaxs ilgari qasddan sodir etilgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga 
hukm qilingan bo‗lsa, tayinlangan jazo muddatining kamida yarmini haqiqatda 
o‗tab bo‗lganidan keyin qo‗llaniladi. 
Jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilingan shaxs biron-bir shart 
qo‗yilmasdan jazoning qolgan qismini o‗tashdan to‗la ozod qilinadi. Bundan 
tashqari, shaxsga nisbatan sud tomonidan tayinlangan qo‗shimcha jazodan ham 
butunlay ozod qilinishi mumkin.
Sud shaxsni muddatidan ilgari shartli ravishda jazodan ozod qilishda, 
shaxsning jazodan ozod etilganidan keyingi yashash sharoiti, oilaviy ahvoli, yaqin 
qarindosh-urug‗larining yordami va munosabati, ishga joylashish imkoniyatlarni 
ham hisobga olishi kerak. 
Sudlar qonunda nazarda tutilmagan asoslarni sabab qilib, masalan, jazoning 
yengilligi, jazoni o‗talgan qismi qonunda belgilangan muddat talabiga to‗g‗ri 

---

206 
kelsa-da, uning oz qismini o‗taganligi, jazoni o‗tash koloniyasida oz vaqt 
bo‗lganligini vaj qilib shartli ozod qilish to‗g‗risidagi taqdimnomani qabul qilishni 
rad qilishga haqli emas. Jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish to‗g‗risidagi 
taqdimnomani ko‗rib chiqishga majbur. Shartli ozod qilishga asoslar yetarli 
bo‗lmasagina, asoslar yetarli bo‗lguncha ishni qaytarish mumkin. 
O‗zR 
Jinoyat-ijroiya 
kodeksining 
164-moddasida 
belgilanishicha, 
ma‘muriyat mahkumni jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilishga taqdim 
etishni rad qilsa, mahkum yoki uning advokati sudga tegishli iltimosnoma bilan 
murojaat etishga haqli. 
Sud jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilishni rad etgan taqdirda, bu 
haqida ajrim chiqqan kundan boshlab kamida olti oy o‗tganidan keyin taqdimnoma 
takroran berilishi yoki iltimosnoma takroran berilishi mumkin.
Sud shaxsni O‗zR JKning 73-moddasi asosida jazodan muddatidan ilgari 
shartli ozod qilishni qo‗llash vaqtida jazoning qolgan qismini shartli hukm qilish, 
jazoning qolgan qismini qisqartirishga haqli emas. Sud yo jazodan muddatidan 
ilgari shartli ozod qiladi yoki bunday ozod qilishni rad etadi, faqat tegishli hujjatlar 
olinguncha bu ishni ko‗rishni kechiktirishi mumkin. Muddatidan ilgari shartli 
ravishda jazodan ozod qilishda shaxsga nisbatan sinov muddati belgilamaydi, 
jazoning qolgan qismining o‗zi sinov muddati hisoblanadi. 
O‗zR JK 73-moddasining beshinchi qismida belgilanishiga ko‗ra, jazoni 
o‗tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilingan shaxs, jazoning o‗talmay qolgan 
qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga nisbatan O‗zR JKning 
60-moddasida belgilangan tartibda jazo tayinlaydi. Bunda keyingi qasddan qilgan 
jinoyati uchun tayinlangan jazo muddatiga oldingi hukm bo‗yicha jazoning 
o‗talmay qolgan qismini to‗la yoki qisman qo‗shib, bir necha hukmlar yuzasidan 
qat‘iy jazo tayinlaydi. Bunda qonun mazmuniga ko‗ra, oldingi jinoyati qasddan 
yoki ehtiyotsizlikdan sodir etilganligining ahamiyati yo‗q. Ammo jazodan 
muddatidan ilgari shartli ozod qilingan shaxs ehtiyotsizlikdan jinoyat sodir qilsa, 
faqat ehtiyotsizlikdan qilgan jinoyati uchun tayinlangan jazoni o‗tayveradi. Oldingi 
jinoyati uchun muddatidan ilgari ozod qilingan shartli muddat esa ehtiyotsizlikdan 
qilgan jinoyati uchun tayinlangan jazo o‗tash muddati mobaynida davom etaveradi. 
O‗zR JKning 73-moddasi to‗rtinchi qismida jazodan muddatidan ilgari 
shartli ravishda ozod qilishni qo‗llanishi mumkin bo‗lmagan shaxslar doirasi 
berilgan. Bular: 
a) umrbod yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan 
shaxsga; 
b) o‗ta xavfli residivistga; 
d) 
uyushgan 
guruh 
yoki 
jinoiy 
uyushmaning 
tashkilotchi 
va 
qatnashuvchilariga; 
e) javobgarlikni og‗irlashtiradigan holatlar qasddan odam o‗ldirish
(97-moddasining 2-qismi), o‗n to‗rt yoshga to‗lmaganligi aybdorga ayon bo‗lgan 
jabrlanuvchining nomusiga tegish (118-moddasining 4-qismi) yoki unga nisbatan 
zo‗rlik ishlatib, jinsiy ehtiyojini tabiiy usulda qondirish (119-moddasining
4-qismi), O‗zbekiston Respublikasiga qarshi jinoyat (157-163-moddalar), tinchlik 

---

207 
va insoniyat xavfsizligiga (150-156-moddalar) qarshi jinoyat sodir etish
, 
yadroviy, 
kimyoviy, biologik va boshqa xildagi ommaviy qirg‗in qurollarini (255-modda), 
shunday qurollarni ishlab chiqarish uchun foydalanish mumkinligi ayon bo‗lgan 
material va uskunalarni, kontrabanda qilish uchun hukm qilingan shaxslarga 
nisbatan qo‗llanilmaydi.