Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1.4. M u lk ijarasi sh a rtn o m a sin in g bekor b o iis h i
M ulk ijarasi shartnom asi shartnom a m u d dati tugab, ijara m ulki 
q ay tarilish i bilan b e k o r bo'ladi. A yrim hollarda sh artn o m a ija rag a
beruvchining talabi bilan ham ijaraga oluvchining talabi bilan ham bekor 
bo'lishi m um kin. J u m la d a n , Fuqarolik K odeksining 551-m oddasida 
belgilanganidek, m ulk ijarasi shartnom asi ijaraga beruvchining talabi 
bilan sud tom onidan m ud d atidan oldin bekor qilinishi m um kin, ag a r 
ijaraga oluvchi:
-ijarag a b eru v ch in in g yozma ogohlantirishiga qaram asdan m ol- 
m ulkdan shartnom a shartlarini yoki m ol-m ulkning vazifalarini jiddiy 
ravishda buzgan yoxud bir necha m arta buzgan holda foydalansa;
-mol-m ulkni jiddiy yomonlashtirsa;
-shartnom ada belgilangan to'lov m uddatini ketm a-ket ikki m artad an
ortiq buzib, m ol-m ulkdan foydalanganlik uchun haq to'lamasa;
-qonun hujjatlariga yoki shartnom aga m uvofiq kapital t a ’m irlash 
ishlarini bajarish ijaraga oluvchi zimmasidagi m ajburiyat bo'lgan hollarda 
shartnom ada belgilangan m uddatlarda, shartnom ada bunday m u d d at 
b e lg ila n g a n b o 'lm a s a , oq ilo n a m u d d a tla r d a m o l-m u lk n i k a p ita l

---

ta ’mirlashni amalga oshirmasa.
Mulk ijarasi shartnomasida Fuqarolik Kodeksining 382-moddasi 2- 
qismiga muvofiq ijaraga beruvchining talabi bilan shartnomani m uddatidan 
oldin bekor qilishning boshqa asoslari ham belgilanishi m um kin
Ijaraga beruvchi ijaraga oluvchini yozma ravishda ogohlantirganidan 
va unga o‘z m ajb u riy atlarin i bajarish u c h u n im koniyat b e rg a n id an
keyingina shartnom a m uddatidan oldin bekor qilinishini talab qilishga 
haqli.
Ijaraga oluvchining talabi bilan esa m ulk ijarasi shartnom asi sud 
tomonidan m uddatidan oldin bekor qilinishi mumkin, agar:
-ijaraga beruvchi mol-mulkni foydalanish uchun ijaraga oluvchiga 
berm asa yoki mol-mulkdan shartnom a shartlariga yoxud mol-mulkning 
vazifasiga muvofiq foydalanishga to'sqinlik qilsa;
-ijaraga oluvchiga topshirilgan m ol-m ulkda undan foydalanishga 
to 'sq in lik q ila d ig a n k a m c h ilik la r b o 'lib , u la rn i ija ra g a b e ru v c h i 
shartnom a tuzish vaqtida aytib o‘tm agan, ijaraga oluvchiga oldindan 
m a ’lum bo'lm agan va shartnom a tuzay o tg an d a m ol-m ulkni ko ‘zdan 
kechirish yoxud uning sozligini tekshirish v aqtida aniqlanishi m um kin 
bo'lm agan bo'lsa;
-ijaraga beruvchi shartnom ada belgilangan m uddatlarda, ag ard a 
shartnom ada m u d d at belgilangan bo'lm asa, oqilona m u d d atlard a o'z 
zimmasidagi mol-mulkni kapital ta ’mirlash m ajburiyatini bajarm asa;
-ijaraga oluvchi javo b gar bo'lm agan h o latlar tufayli m ol-m ulk 
foydalanishga yaroqsiz bo'lib qolsa.
Mulk ijarasi shartnomasida Fuqarolik Kodeks 382-moddasining ikkinchi 
qismiga muvofiq ijaraga oluvchining talabi bilan shartnomani m uddatidan 
oldin bekor qilishning boshqa asoslari ham belgilanishi m um kin
Agar m ulk ijarasi shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan 
bo'lmasa, mulk ijarasi shartnomasining m uddatidan oldin bekor qilinishi 
unga muvofiq tuzilgan ikkilamchi ijara shartnom asining bekor bo'lishiga 
olib keladi. Bu holda ikkilamchi ijaraga oluvchi ikkilamchi ijaraning qolgan 
m uddati davomida ikkilamchi ijara shartnom asiga muvofiq o'zi foydalanib 
kelgan mol-mulkni bekor bo'lgan m ulk ijarasi shartnomasining tegishli 
shartlari asosida ijaraga olish haqida shartnom a tuzishi mumkin.
Agar mulk ijarasi shartnomasi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan 
asoslar bo'yicha h aqiqiy em as deb topilsa, u n g a m uvofiq tu zilg an
ikkilamchi ijara shartnom alari ham haqiqiy em as deb topiladi (FKning 
550-inoddasi).
Fuqarolik qonun hujjatlari ijara shartnom asi bekor qilinganidan

---

k e y in insofli, ija ra g a olinga m ulk d an oqilona foydalangan ija ra g a
oluvchilaming huquqlarini himoya qilish va ularga m uayyan imtiyozlar 
yaratib berish haqidagi qoidalarni o'zida m ujassam etadi. Fikrimizning 
isboti sifatida Fuqarolik Kodeksining 553-moddasiga m urojaat etamiz.
A garda qonun yoki shartnom ada boshqacha tartib nazarda tutilgan 
boim asa, o‘z m ajburiyatlarini lozim darajada bajargan ijaraga oluvchi 
shartnom a m uddati tugaganidan keyin yangi m uddatga m ulk ijarasi 
shartnomasini tuzishda sharoitlar teng boigan hollarda boshqa shaxslarga 
nisbatan imtiyozli huquqqa ega boiadi. Ijaraga oluvchi ijaraga beruvchini 
m ulk ijarasi shartnom asida belgilangan m uddatda, agar shartnom ada 
bunday m uddat belgilangan boim asa, shartnom aning amal qilishi tam om
boig un cha oqilona m uddatda bunday shartnom ani tuzish istagi haqida 
yozma ravishda ogohlantirishi lozim. Mulk ijarasi shartnomasini yangi 
m u ddatga tuzishda shartnom a shartlari taraflarning kelishuvi asosida 
o'zgartirilishi mumkin. A gar ijaraga beruvchi ijaraga oluvchi bilan yangi 
m u d d a tg a sh a rtn o m a tuzishni ra d e tsa -y u , am m o u bilan tuzilgan 
shartnom a m uddati tugaganidan keyin bir yil ichida boshqa shaxs bilan 
m ulk ijarasi shartnomasini tuzsa, ijaraga oluvchi o'z xohishiga ko'ra yo 
tuzilgan shartnom a bo'yicha huquq va m ajburiyatlar o'ziga o'tkazilishini 
va o'zi bilan shartnom ani yangilashni rad etish oqibatida o'ziga yetkazilgan 
zararning to'lanishini yoki faqat zararning o'zi to'lanishini sud orqali 
talab qilishga haqli.
Agar mulk ijarasi shartnomasining m uddati tam om boiganidan keyin 
h am ijaraga oluvchi m ulkdan foydalanishni davom ettirsa va ijaraga 
beruvchi bunga e ’tiroz bildirm agan boisa, shartnom a aw a lg i sh artlar 
asosida no m aium m uddatga qaytadan tuzilgan hisoblanadi.