Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Mulk ijarasi shartnomasiga quyidagi huquqiy belgilar xosdir.
Birinchidan, m ulk ijarasi shartnom asi tuzilish payti va mazmuniga 
qarab konsensual h araktem i o'zida ifoda etadi. Chunki shartnom a taraflar 
o 'r ta s id a k e lis h u v g a e ris h ilg a n v a q o n u n ta la b q ilg a n s h a k ld a
rasm iylashtirilgan paytdan boshlab tuzilgan hisoblanadi.
Ikkinchidan, 
m ulk ijarasi shartnom asi ham m a vaqt haq baravariga 
tuziladi. T a’rifda keltirilganidek, ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga haq 
evaziga mol-mulkni vaqtincha egalik qilish va foydalanish yoki foydalanish 
uchun topshirish m ajburiyatini oladi.
Uchinchidan, 
m ulk ijarasi shartnom asi taraflar o'rtasida huquq va 
m a jb u riy a tla rn in g o 'z a ro taq sim la n ish ig a q a ra b , ikki to m o n lam a 
shartnom adir. B unda ijaraga beruvchida ham ijaraga oluvchida ham
huquq va m ajburiyatlar m avjud bo'ladi.
Mulk ijarasi shartnom asida m ulk huquqining quyidagi, y a’ni mulkni 
egallash va foydalanish yoki faqat m ulkdan foydalanish elementlarigina 
ijaraga beruvchidan ijaraga oluvchiga o'tadi. Mulkni tasarruf etish huquqi 
h a r doim m ulkdor qo'lida saqlanib qoladi.
Mulk ijarasining obyekti. 
Mulk ijarasining obyekti, y a’ni predm eti 
shartnomaning m uhim shartlaridan biri hisoblanadi. Fuqarolik Kodeksining 
537-m oddasida m ulk ijarasining oby ek tlari k o'rsatilgan bo'lib, 
yer 
uchastkalari, y er osti boyliklari joylashgan uchastkalar va boshqa alohida 
tabiiy obyektlar, korxonalar va boshqa m ulkiy kom plekslar, binolar, 
inshootlar, usk unalar, tra n sp o rt vositalari va foydalanish jarayonida 
o'zining tabiiy xususiyatlarini yo'qotm aydigan boshqa ashyolar (iste’mol 
qilinmaydigan ashyolar) m ulk ijarasiga berilishi mumkin.
Qonun hujjatlarida m ulk ijarasiga berilishi mumkin bo'lm agan yoki 
cheklangan korxonalar turlari (guruhlari) va mol-mulk turlari belgilab 
qo'yilishi mumkin.
Mulk ijarasi shamomasida qanday mol-mulk ijaraga berilayotganligiga 
qarab arenda yoki prokat deb atalishi mumkin. “Arenda” so'zi ruschadan 
ijara degan m a’noni anglatadi. Shunday ekan arenda mulk ijarasining ruscha 
nomlanishi deyish mumkin. Prokat ham ijaraning bir tu ri Bu ikki tushuncha 
o'rtasidagi farq ijaraga berilayotgan mol-mulkning turiga qarab aniqlanadi.

---

A gar bir joydan ikkinchi joyga ko'chirish m um kin bo‘lm agan yoki 
ko'chirilishi juda katta m ehnatni talab qiladigan, ko'chirilishi natijasida 
o'zining dastlabki xususiyatlarini yo'qotadigan ko'chm as m ulklar, y a ’ni 
tu rar-jo y bo'lmagan binolar, savdo binolari, om borlar ijaraga berilganda 
tuziladigan shartnomani odatda «arenda shartnomasi» deyish mumkin.
A gar ijara obyekti bir joydan ikkinchi joyga ko'chirilishi m um kin 
bo'lgan va fu q aro larn in g m aishiy eh tiyojini qondirishga q a ra tilg a n
ashyolar, ya’ni sport buyumlari, uy-ro'zg'or ashyolari va shunga o'xshash 
boshqa m ulklar ijaraga berilganida «prokat» deb ataladi. Bunday atam alar 
huquqiy jihatd an bir-biridan tu b d an farq qilmaydi. Ammo m ulkdan 
vaqtincha haq evaziga foydalanishda bo'ladigan m unosabatlarni huquqiy 
jihatdan tartibga solishda ular o'ziga xos xususiyatga ega bo'ladi.
Mulk ijarasi bilan prokat shartnom asi o'rtasida m a’lum o'xshash va 
farqli jihatlar m avjud bo'lib, ular quyidagilardan iborat.