Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1.5. Ijaraga o lin g a n m o l-m u lk n i yaxsh ilash
oqibatlari va sotib o lish
Fuqarolik Kodeksining 555-moddasiga muvofiq, agarda m ulk ijarasi 
shartnom asida boshqacha tartib nazarda tutilgan boim asa, ijaraga oluvchi 
tomonidan mol-mulkning ajratib olsa bo'ladigan tarzda yaxshilanishi uning 
mulki hisoblanadi.
Ijaraga oluvchi ijaraga olingan mol-mulkni o'z m ablagiari hisobidan 
va ijaraga beruvchining roziligi bilan yaxshilagan, bu yaxshilashni mol- 
m u lk k a z a ra r y e tk a z m a g a n holda a jra tib olish m um kin b o im a g a n
ta q d ird a , ijarag a oluvchi sh artn o m a bekor b o ig a n id a n keyin, a g a r

---

shartnom ada boshqacha tartib nazarda tutilm agan bo'lsa, bu yaxshilashlar 
qiymatini to'lashni talab qilish huquqiga ega.
Agar qonunda boshqacha tartib nazarda tutilm agan bo'lsa, ijaraga 
oluvchi tomonidan ijaraga beruvchining roziligisiz amalga oshirilgan va 
ijaraga berilgan mol-mulkdan ajratib olib bo'lmaydigan yaxshilashlarning 
qiymati to'lanmaydi.
Ijaraga olingan m ol-m ulkdan am ortizatsiya ajratm alari hisobiga 
amalga oshirilgan, mol-mulkdan ajratib olish mumkin bo'lgan va m um kin 
bo'lmagan yaxshilashlar ijaraga beruvchining mulki bo'ladi.
Ijara shartnomasining yana bir m uhim xususiyati shundaki, ijarachi 
ijaraga olingan mulkni sotib olishi ham mumkin. Fuqarolik Kodeksining 
556-moddasida belgilanishicha, mulk ijarasi shartnom asida ijaraga olingan 
mol-mulk ijara shartnomasining m uddati tam om bo'lganidan keyin yoki 
tam om bo'lmasdan oldin ijaraga oluvchi shartnom ada kelishilgan sotib 
olish bahosining hammasini to'lagan taqdirda uning mulkiga aylanishi 
nazarda tutilishi mumkin.
“Ijara to'g'risida”gi qonunning 18-moddasida ham ijaraga olingan 
m ulkni sotib olish to'g'risidagi qoida nazarda tutilgan ijarachi ijaraga 
olingan mulkni ijaraga beruvchining roziligi bilan to'la yoki qism an sotib 
olishi mumkin, y e r va boshqa tabiiy resu rslar bundan m ustasnodir. 
Davlat mol-mulki O'zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq tarzda 
sotib olinadi.
Agar ijaraga olingan mol-mulkni sotib olish sharti shartnomada nazarda 
tutilm agan bo'lsa, u taraflarning qo'shimcha kelishuvi bilan belgilanishi 
mumkin, bunda taraflar mol-mulkdan foydalanganlik uchun ilgari to'langan 
haqni xarid narxiga kiritish to'g'risida kelishishga haqlidirlar.
Qonunlarda ijaraga olingan mol-mulkni sotib olishni taqiqlash hollari 
belgilab qo'yilishi m um kin (FKning 556-moddasi).
Mulkni sotib olish haqida shartnoma tuziladi. Sotib olish shartnomasida 
sotib olinayotgan mol-mulkning tu ri va bahosi, sotib olish shakllari va 
manbalari, sotib olish tartibi va muddatlari, sotib olishda uchinchi shaxslarning, 
jumladan, kreditorlam ing qatnashuvi, kafolatlar, sotib olinayotgan mol- 
mulkning sifati va boshqa qoidalar belgilab qo'yilishi mumkin.
Sotib olish bilan bog'liq shartnom ani tomonlar bajarmaganligi yoki 
lozim darajada bajarmaganligi, shartnom ani bir tomonlama bekor qilganligi 
u c h u n O 'zb ek isto n R espublikasi q o n u n la rid a va tuzilgan a n a sh u
shartnom ada belgilab qo'yilgan tarzda javobgar bo'ladilar.
Sotib olish shartnomasini tuzish va uni bajarish bilan bog'liq nizolar 
tegishli sud tomonidan hal qilinadi.

---