|
（ふくだドクトリン）
Fukuda Doktrinasi Yaponiya Bosh vaziri Takeo Fukuda tomonidan ilgari
surildi. 1977 yilda Manilda bo’lib o’tgan ASEAN a’zo davlatlari uchrashuvida
Yaponiyaning tashqi siyosati yo’nalishini anglatuvchi nutqini so’zladi, va
keyinchalik bu Fukuda Doktrinasi nomi bilan mashhur bo’ldi.
Bosh vazir Fukuda Yaponiya tinchlikni qo’llab-quvvatlovchi mamlakat
bo’lishi, harbiy kuchga aylanmasligi va Yaponiya keng ko'lamli sohalarda Janubi-
Sharqiy Osiyo mamlakatlari bilan o'zaro ishonch munosabatlarni barpo etishini va
1
McGrew, Anthony and Christopher Book. (1998) Asia-Pacific in the New World Order
.
London:
Routledge
.
ISBN
978-0-415-17272-1
;
2
Абдураззоқова М. ХХ аср иккинчи ярми жахон тарихи. Марузалар тўплами. Т.:”Ўзбекистон миллий
энциклопедияси” давлат илмий нашриёти, 2000. – Б.155.
Yaponiya ASEAN a’zo mamlakatlari bilan ijobiy hamkorlikni yo’lga qo’yishini
ta’kidlab o’tdi. Fukuda Doktrinasi Osiyo mamlakatlari bilan Yaponiyaning hozirgi
va kelajakdagi diplomatiyasiga poydevor bo'lib xizmat qiladi.
1
Miyadzava Doktrinasi
(
みやざわドクトリン
)
1993 yil yanvarida Yaponiyaning bosh vaziri Kiiti Miyadzava Bankok
(Tailand poytaxti) da so’zga chiqib, ASEAN ga “bir yoqadan bosh chiqarib, birga
harakat qilish” ni taklif etdi. Mazkur taklif tez orada “Miyadzava Doktrinasi”
degan nom oldi. Bunday birlashmaning asosiy vazifasi mushtarak kuch-g’ayrat
bilan Hindi-Xitoy (Vietnam, Laos, Kamboja) ni mintaqadagi boshqa mamlakatlar
darajasiga yetkazishdan iborat bo’lishi kerak edi
2
.
Koidzumi doktrinasi
（
こいずみドクトリン
）
Yaponiya o’z manfaatlaridan kelib chiqqan holda, shakllanayotgan Sharqiy
Osiyo hamjamiyatida o’z rolini o’ynashga harakat qilmoqda. 2002 yilda Yaponiya
sobiq Bosh vaziri J.Koidzumi Singapurdagi maruzasida “Kengaytirilgan Sharqiy
Osiyo hamjamiyati” g’oyasini ilgari surdi va bu “Koidzumi doktrinasi” nomini
oldi. Bunga ko’ra hamjamiyat markazida Yaponiya, ASEAN mamlakatlari, XXR,
Janubiy Korea, Avstraliya va Yangi Zellandiya turadi
3
.
“Gaiko-Seisho’’( Diplomatik moviy kitob)
dastlab Yapon tilida 1991-yili
chop etilgan bo’lib, Yaponiya Tashqi ishlar vazirligi tomonidan Yaponiya
jamoatchiligiga o'qish uchun har yili hisobot tarzida chop etib boradi. Dastlabki
nashr etilgan “Gaiko-Seisho’’ 1990-yilning avgust oyidan to 1991-yilning Iyul
oyigacha bo’lgan Yaponiyaning tashqi siyosatidagi faoliyatini yoritgan bo’lsa,
1991-yilning avgust oylarida Sovet Ittifoqi parchalanishini inobatga olgan holda
izlanishlar natijasida kitobning mundarija qismi va tarkibiy qismlariga ayrim
yangilik va o’zgartirishlar kiritilgan.
1
Lam Peng Er, ed. 2013. Japan's Relations with Southeast Asia: The Fukuda Doctrine and Beyond. Routledge.
2
Абдураззоқова М. ХХ аср иккинчи ярми жахон тарихи. Марузалар тўплами. Т.:Ўзбекистон миллий
энциклопедияси давлат илмий нашриёти, 2000. – Б. 231.
3
Шарапов A.A. Осиё –Тинч Океани минтақаси давлатлари ва Ўзбекистон Республикаси муносабатлари.
ТДШИ. Монография. 2014. – Б.58.
Yaponiya tashqi ishlar vazirligi ushbu nashr orqali Yaponiya tashqi siyosati
va diplomatik faoliyatining tushunchalarini chuqurlashtirish Yaponiya tashqi
siyosati haqida izlanish olib boruvchilar uchun kerakli manba bo’lib xizmat
qilishiga umid bildirib kelmoqda. Dastlab nashr etilgan kitobning mundarija qismi
5 ta bob va bo’limlardan iborat bo’lib, asosan dunyoda sodir bo’layotgan siyosiy
o’zgarishlar va Yaponiya hukumatining munosabatlarini o’zida aks etadi.
1990-yil avgust oyida boshlangan Go’lf bo’g’ozi inqirozi BMT ning muhim
rol o’ynashi va xalqaro hamjamiyatning hamjihatlikdagi yagona harakatlari
muammo ning ijobiy tarzda hal etilishiga sabab bo’ldi. 1989-yilda Markaziy va
Sharqiy Yevropada boshlangan demokratik jamiyat sari qadamlar va Sovet
Ittifoqidagi kommunistik hukmronlikning parchalanishi tarixiy o’zgarishlarni olib
keldi. Garchi sovuq urush nihoyasiga yetib kelgan bo’lsada, hali beri yangi xalqaro
tartib aniq ravishda belgilab olinmagan davr davom etmoqda.
Bundan tashqari,
xalqaro hamjamiyat hali xalqlar o’rtasidagi nizolar va qarama-qarshiliklar,
qashshoqlik, shuningdek global atrof-muhit yomonlashuvi kabi muammolarga yuz
tutmoqda. Biz xalqaro hamkorlik orqali bu muammolarni bartaraf etish bilan yangi
xalqaro tartibni qurishimiz kerak.
Yaponiya tashqi siyosatining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
Yadrosizlik bo’yicha uch tamoyil;
Yaponiya hech qachon harbiy davlat bo’lmaydi;
Hamkorlik, o’zaro aloqalarni kuchaytirish kerak;
OTOM bilan hamkorlik boshqalar uchun ochiq bo’lishi kerak.
Yaponiyalik siyosatshunos olim Takahashi Inoguchi (
高橋猪口
) 1990 yillar
boshlarida Yaponiya tashqi siyosatining “tanlovlar jadvali” ni tuzdi. Mazkur jadval
quyidagicha tuzilgan:
1)
“pan-amerikanizm”, ya’ni AQSHning xalqaro maydondagi yagona
hamkorligi e’tirof etiladi. Yaponiya ham global, ham mintaqaviy darajada faqat
iqtisodiy rol o’ynaydi.
2)
“pan-ameripponika” – ikki davlat o’rtasidagi iqtisodiy integratsiya
yakunlarini nazarda tutib, Yaponiya dunyoda ko’proq iqtisodiy rol ijro etish bilan
birga, “texnikaviy-iqtisodiy-strategik hamkorlik” orqali mintaqa va umuman,
dunyo xavfsizligiga o’z ulushini qo’shadi.
3)
“pan-konsortis” tushunchasi har bir tomonning majburiyatlarini
boshqarib turuvchi shartnoma, kelishuv tizimini nazarda tutadi. Bu tizimda
yetakchilik nazarda tutilmaydi va barcha teng. AQSH hamkorligidan norozi
bo’lgan OTOMdagilar uchun bu variant jozibador tuyuladi. Natijada Yaponiyaning
mavqei ko’tariladi va u OTOMda iqtisodiy diplomatiya hamda harbiy masalalarda
muvofiqlashtiruvchi vazifasini o’z zimmasiga olishi mumkin.
4)
“pan-nipponika” –dunyoda Yaponiyaning gegemonligini e’tirof
etadi
1
.
Ayni vaqtda Yaponiya kelajakda xalqaro tartib asoslari orqali hal qilinadigan
har qanday muammolarga katta ta'sir etishi mumkin bo'lgan millatga aylandi.
Shuningdek, Yaponiya xalqaro hamjamiyatda o'z falsafasini namoyish qila
oladigan va universal g’oyalarni amalga oshirishda muhim davlatga aylandi.
Bugungi kunda ichki va tashqi siyosatning integratsiyalashuvi tufayli
Yaponiya o'z milliy kuchi bilan muhim vazifa va majburiyatlarni bajarishi,
xalqning qo’lab-quvvatlashi muhim hisoblanadi. Bu Diplomatik Moviy kitob jahon
konyunkturasidagi tendentsiyalar haqida, shuningdek, Yaponiyaning tashqi
siyosati va diplomatik faoliyati haqida o’quvchiga keng ravishda yoritib bera
oladigan muhim hujjat hisoblanadi.
1
Inoguchi Takahashi. Japan’s foreign polisy in an Era of global change. NY: St.Martin’s Press, Inc., 1993. – P.173.
http://www.bloomsbury.com/uk/japans-foreign-policy-in-an-era-of-global-change
Do'stlaringiz bilan baham: |
