Toshkent davlat sharqshunoslik instituti jahon siyosati, tarix va falsafa fakulteti

“Britaniya” senariysi 
Buyuk Britaniya singari Vashengton bilan
 
ittifoqchilik 
munosabatlarini 
mustaxkamlashni 
nazarda 
tutadi. 
Yaponiya-AQSH 
munosabatlarining mustahkamlanishi Osiyoni Xitoy Xalq Respublikasiga qarshi 
yo’naltiradi, deb baxolanishi mumkin.
“Fransiya” senariysi 
Tokioning XXR bilan ittifoqchi

bo’lishini nazarda 
tutadi. Bu o’xshashlik shunday xususiyatga, Fransiya bir asr mobaynida 
Germaniya bilan vayronkorlik urushga tortilishiga qaramay, o’zaro yaqin 
sherikchilik munosabatini o’rnatdi va G’arbiy Yevropa taraqqiyotini belgilab berdi. 
Bunday hamkorlik, o’z navbatida, AQSH bilan munosabatlarni ikkinchi darajaga 
surib qo’yadi. 
“Shvetsariya” senariysi 
Yaponiyani neytral hudud, qo’shnilari, yirik 
davlatlar tomonida hurmat qilinadigan katta bo’lmagan davlat – “Osiyo 
Shvetsariyasi”ga transformatsiya etilishini nazarda tutadi.
“Germaniya” senariysi 
Yaponiya Osiyo diplomatiyasida faol o’rin tutadi, 
mintaqadagi barcha yirik va kichik davlatlar bilan hamkorlik qilishini, mintaqaviy 
nizolarni hal etishda vositachilik vazifasini yuklaydi. Natijada, u AQSH, Anglya, 
Fransiya va Rossiya bilan do’stona munosabat o’rnatgan Germaniyaga o’xshashi 
mumkin bo’ladi
1
. Xantington fikricha, ushbu senariylarning qaysi birining 
tanlanishiga qarab, Yaponiyaning dunyodagi o’rni aniqlanadi. Bu masalada 
Yaponiya pazitisyasi uni tanlashni imkoni boricha uzoqqa surish vamanfaatlari bor 
hududlarda o’z tarafdorlariga erishish uchun ko’p tomonlama aloqalar olib 
borishga harakat qilmoqda.
Yaponiyaning aynan mansublik masalasiga bo’lgan munosabatlarga Osiyo-
Tinch Okeani mintaqasining geosiyosiy tarkibi ham ta’sir etmoqda. Birinchidan, 
bu AQSH bilan o’rnatilgan harbiy-siyosiy ittifoq. Ikkinchidan, mintaqada AQSH, 
RF, XXR o’rtasidagi raqobat. Uchinchidan, yangi va eski iqtisodiy yetakchilar – 
1
Шарапов A.A. Осиё –Тинч Океани минтақаси давлатлари ва Ўзбекистон Республикаси муносабатлари. 
ТДШИ. Монография. 2014. – Б.56. 

---

Yaponiya, AQSH, ASEAN va XXRning “to’rtburchakli” integratsiyaviy 
intilishlari
1
.
Yaponiya va AQSH bir necha xalqaro tashkilotlarda birgalikda hamkorlik 
qiladi: BMT, G-7 mamlakatlari, G-20 mamlakatlari, OECD, ASEAN ASEAN 
Mintaqaviy Forumi, XVF, Jahon Banki, Jahon Savdo tashkiloti. 2016-yilda 
Yaponiya G-7 mamlakatlari rahbarligini qabul qildi va 2016-yil may oyida bo’lib 
o’tgan G-7 mamlakatlari rahbarlari uchrashuviga mezbonlik qildi. 
2
Yaponiya NATO bilan hamkorlikni davom ettirishi bilan birga o’zining 
harbiy salohiyatini ham unutgani yo’q. Yaponiyaning 2013 yilda mudofaa uchun 
qilgan harajatlari 4,736 trln. yen (48,7 mlrd. AQSH dollari)dan iborat
3
.
2017 yil 6-yanvarda Yaponiya bosh vaziri Shinzo Abe va AQSH vitsa 
prezidenti Joseph R. Biden o’rtasida telemuloqot bo’lib o’tdi. Tomonlar regional 
muammolar bo’yicha suhbat olib borishdi. Suxbatdan ko’zlangan asosiy maqsad 
Osiyo Tinch Okeani mintaqasida tinchlikni taminlashda Yaponiya Amerika 
Qo’shma Shtatlarini rolini oshirish va yanada mustahkamlashdan iborat. Joriy 
yilning 16-yanvar kuni Yaponiya bosh vaziri Shinzo Abe AQSH Mudofaa 
Sekretari Janob Jim Mattisni qabul qildi. Tomonlar Shimoliy Koreyaning yadroviy 
sinov mashg’ulotlari, Sharqiy va janubiy Xitoy dengizidagi muammoli vaziyat 
(Xitoy tomonidan sun’iy orol yaratilishi) va muammoli Senkakku oroli yuzasidan 
o’zaro fikr almashishdi;
18-19-aprel kunlari AQSH vitsa-prezidenti Mike Pence Yaponiyaga 
iqtisodiy muloqot va xavfsizlik zonlari yuzasidan ishchi tashrif bilan 
keldi.Yaponiya tashqi ishlar vaziri Janob Fumio Kishida Yaponiyaga birinchi 
marta vitse-prezident sifatida tashrif buyurgan Mike Pence ni kutib oldi.