|
3-BOB. ZAMONAVIY BOSQICHDA YAPONIYA TASHQI
SIYOSATINING ASOSIY YO’NALISHLARI
3.1. AQSH va Yaponiya o’rtasidagi xavfsizlikni taminlash borasidagi
hamkorlik aloqalari va istiqbollari
Yaponiya va Amerika Qo'shma Shtatlari o’zaro kuchli fundamental
qadriyatlarni almashinuvchi va strategik manfaatlarga ega bo’lgan ittifoqdoshlardir.
Yaponiya-AQSh Ittifoqi Yaponiya diplomatiyasining richagi hisoblanib, nafaqat
Osiyo-Tinch okeani mintaqasi, balki butun jahonda xavfsizlik, barqarorlik va
farovonlikni saqlab turishda katta rol o'ynaydi. Ikki mamlakat Osiy-Tinch okeani
mintaqasida tartibni saqlash maqsadida yaqindan hamkorlik qiladi.
2015-yilning Aprel oyida, bosh vazir Shinzo Abe Amerika Qo'shma
Shtatlariga tashrif buyurdi. Bu Yaponiya Bosh vazirining to'qqiz yil ichida
Amerika Qo'shma Shtatlariga birinchi rasmiy tashrifi edi.
Tashrif quyuidagi maqsadlarni o’z ichiga olgandi:
Ikkala
mamlakat
rahbarlari
Yaponiya-AQSh
sherikchilik
munosabatlarini yangi bosqichda ko’rib chiqish va tasdiqlash;
Yaponiya-AQSH tomonidan “Yadro qurolini tarqatmaslik” (YQT)
to'g'risidagi shartnomaning qo'shma bayonoti haqida kelishuv;
Yaponiya-AQSH ning iqtisodiy jihatdan rivojlanishi va barqaro jahon
tamoyillari bo’yicha kuchli hamkorlik.
Ikki davlat rahbarlari Yaponiya-AQSH Ittifoqdoshligi Osiyo-Tinch okeani
mintaqasi va dunyoda tinchlik va farovonlik ta'minlashda doimiy davom etishini
umid bildirishdi. Bundan tashqari, bosh vazir Abe Kongress qo'shma majlisiga
tashrif buyurgan birinchi yapon rahbari bo’ldi. Majlis davomida ham bosh vazir
XXI asrda tichlik va farovonlikni ta’minlashda kuchli diplomatik aloqalarning
o’rnatilishi ortidan yuzaga kelishini yana bir bor ta’kidlab o’tdi.
Bugungi kunda Yaponiya rahbariyati oldida mustaqil tashqi siyosat yuritish
va tashqi siyosatda ustuvor yo’nalishni belgilashda quyidagi omillar mavjud:
Birinchidan, Xitoy Xalq Respublikasining harbiy-siyosiy mavqeining
oshishi natijasida mintaqadagi gegemonlik uchun kurashning avj olishi;
Ikkinchidan, AQSHni jilovlashga qaratilgan Rossiya –Xitoy hamkorligining
mavjudligi. Bu omillar Yaponiya hukumati oldida bir biriga zid bo’lgan
imkoniyatlar tug’diradi. Yaponiya o’z mavqeiga mos tashqi siyosat yuritishga
intilsa-da, ayni vaqtning o’zida yapon-amerika harbiy hamkorigida ikkinchi
darajali mavqega ega. Ma’lum vaqtdan so’ng bunday holat Yaponiya uchun
dolzarbligini yo’qotishi ehtimoldan holi emas deb o’ylayman.
Amerika Qo’shma Shtatlari Prezidenti Barak Obama AQSHning Tinch
Okeani Mintaqasidagi derjava deb hisoblashini takidlagan. 2012 yildan boshlab
AQSH iqtisodiy pozitsiyasini mintaqadagi yangi integratsion tuzilma –
Transtinchokeani birlashmasini kuchaytirish va yanada rivojlantirishga qaratdi
1
.
Yaponiyaning sobiq Bosh vaziri Ya. Nakosone 1986 yil 25 yanvar sonida
chiqqan Maynichi shinbun (
毎日新聞
) gazetasiga bergan intervyusida shunday
degan edi: “Yaponiya xalqaro hamjamiyatda faxrliroq o’rin egallashga davogarlik
qiladi”
2
.
2015-yil davomida ikki mamalakatning rahbarlari, yuqori darajalai vakillar
o’rtasida yaqin muloqotda bo’lib turishdi. Jumladan, Filippinda o’tkazilgan Osiyo-
Tinch okeani Iqtisodiy Hamkorlik Yig'ilishi(OTIHY) davomida ikki mamlakatning
tashqi ishlar vazirlarining va Yaponiya-AQSH Xavfsizlik Maslahat Qo'mitasi
(“2+2”)
vakillarining
o’zaro
uchrashuvi,
shuningdek
Yaponiya
boshchiligidagi Trans-Tinch okeani Hamkorlik Kelishuvi (TTH) va uning 2016-yil
fevral oyida AQSH hukumati tomonidan imzolanishi yuqoridagi fikrning yaqqol
dalilidir.
Bundan tashqari, Yaponiya-AQSH butun dunyoda global muammolarga,
ya’ni iqlim o’zgarib borishi, yuqumli kasalliklarning tarqalishini oldini olish kabi
dolzarb masalalar bo’yicha ham o’zaro fikr almashinib kelmoqda.
Siyosiy aloqalar yuzasidan ikki mamlakat rahbarlari quyidagi masalalarni
hal qilinishini ilgari surmoqda:
Regional vaziyatlarni hisobga olgan holda, Yaponiya va AQSH erkin
va qonuniy asosga ega bo’lgan Tinch okeani mintaqasini rivojlantirish va XXRni
ushbu guruhga qo’shilishini undash;
Yaponiya, Janubiy Koreya va AQSH hamkorligida Shimoliy Koreya
tomonidan olib borilayotgan yadroviy sinovlariga qarshi turish;
Eron tomonidan amalga oshirilayotgan harbiy harakatlar va boshqa
1
Гринюк В.А., Казаков О.И., Калмычек П.А., Кистанов В.О., Полишук А.В., Трухина В.А., Шлиндов А.В.
Япония: самый тяжелный год в послевоенной истории // Проблемы Дальнего востока, 2012. – №3. – С.33.
2
毎日新聞ニュース。１９８６年二月の２５日なこそね首相インタビュー
https://mainichi.jp/premier/busines 2016
.
masalalar yuzasidan ikka davlat o’rtasida choraviy dasturlar ishlab chiqish;
“Yadro qurolidan holi dunyo” ni yaratish.
Siyosiy jabhada shuningdek Yaponiya-Rossiya Sammit uchrashuvida
Yaponiyaning Rossiya tomonidan Ukraina va Suriyadagi vaziyat bo’yicha aniq
yechimlarni ishlab chiqishga undovi AQSH vitsa-prezidento Jon Vayden
tomonidan ma’qullandi.
Bundan tashqari AQSH harbiylari tomonidan Janubiy Xitoy dengizida
“Erkin Kuzatuv” operatsiyalarining olib borilishini ma’qulladi va bu harakatlar
Yaponiya xavfsizligini ta’minlashga qaratilganini ta’kidlab o’tdi
1
.
2015-yil davomida AQSH-Yaponiya Ittifoqi xavfsizlikni ta’minlashga
yo'naltirilgan hamkorlikning yangi va kengaytirilgan shakllari ikki mamlakat
vakillari tomonidan qayta ko'ribchiqilgan bo’lsa, 2016-yilda buning amaliy isbotini
ko’rishimiz mumkin. Jumladan,
2016-yil yanvar oyida Amerika Qo'shma Shtatlari va Yaponiya
o’rtasida Yaponiya-AQSH kuchlari uchun mezbon mamlakat qo'llab-quvvatlash,
yangi besh yillik paketi imzolandi;
2016-yil dekabr oyida Amerika Qo'shma Shtatlari tomonidan
Okinavada joylashgan Shimoliy harbiy mashg’ulot hududi asosiy qismini,
taxminan 10,000 gektar maydonni o’zlashtirilgan yer maydonini kamaytirish
maqsadida Yaponiya hukumatiga qaytarib berdi.
Shuningdek, Yaponiya hududida barqarorlikni ta'minlash uchun muhim
bo'lgan harbiy kuchlarining joylashtirilishi mintaqada Yaponiyaga iqtisodiy va
siyosiy ko’mak beradi
2
.
Samuel Xantington Tokiodagi BMT universitetida o’qigan ma’ruzasida
Yaponiyadagi mavjud aynan mansublik masalasiga doir fikrlarni, Yevropadagi
geosiyosiy taraqqiyotga taqqoslab, “kunchiqar davlat”ning dunyodagi o’rnini
belgilovchi quyidagi senariylarni ilgari suradi:
1
Diplomatic blue book 2016 Ministry of Foreign Affairs, Japan
http://www.mofa.go.jp/mofaj/gaiko/report.html
.
2
U.S. Relations with Japan January 25, 2017
https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/4142.htm
Do'stlaringiz bilan baham: |
