Тошкент давлат иқтисодиёт университети

Почта орқали сўровларнинг моҳияти қуйидагича: социолог анкетани почта орқали маҳсус хат ва ўзининг манзили ёзилган хатжилд билан биргаликда жўнатади. Ушбу усулнинг афзаллиги тежамлилигида, географик жихатдан тарқоқ респондентлар, масалан фермерлар, бирон кам миллат вакиллари, алохида аҳоли пунктларида истиқомат қилувчилар ўртасида тадқиқот ўтказишга қулайлигида. Интервьюер билан респондент ўртасида ўзаро алоқанинг йуқлиги (саволни тушунтириб беришнинг имконияти ва жўнатилаётган жавобларнинг камлиги (30 фоиз атрофида) ушбу усулнинг камчиликлари хисобланади.
Социологияда маълумот тўплашнинг муҳим усулларидан яна бири тадқиқот вазифаларига мос тарзда ижтимоий жараёнларни мақсадга мувофиқ ва системали равишда қайд этиб боришдан иборат бўлган кузатиш усулидир.
Кузатиш усулининг хусусияти шундаки, бунда ўрганилаётган объект хақида нообъектив, бузилган маълумот олиш эхтимоллиги катта, чунки кузатиш фактининг узи кузатилаётганлар хулқини ўзгартиради.
Кузатиш усулини объект хақида бошланғич маълумот олиш, муаммони ойдинлаштириш, фараз ишлаб чиқиш зарур бўлган дастур тузиш жараёнида, шунингдеқ бошқа усуллар билан олинган маълумотларни текшириб кўриш учун кўллаш мумкин.
Хужжатларни таҳлил этиш усули социологияда кенг кўлланилади. Хужжатлар деганда маълумотни қайд этиш, узатиш ва сақлаш учун мулжалланган ахборот ташувчилар тушунилади. Тадқиқот вазифасини ҳал этиш объект хақидаги маълумотлар ишончли бўлиши учун қандай хужжатларни ўрганиш кераклигини аниқлаб олишни талаб этади.
Маълумот қайд этилган шаклига қараб хужжатлар куйидагича булиши мумкин:
- ёзма матнлар (босма, машинада ёзилган, қўлёзма);
- иконограф (кино, видео, фотоҳужжатлар);
- фонетик (магнитафон ёзувлари).
Мақомига қараб хужжатлар расмий, яъни у ёки бу ҳукумат идоралари чиқарган ҳужжатлар ҳукумат материаллари, қарорлари, архивлар ва шу кабилар) ва норасмий ҳужжатларга (шахсий варақалар, анкеталар, аризалар ва бошқалар) туркумланади.
Маълумот манбасига қараб ҳужжатлар бевосита кузатув ёки суров асосида тузилган бирламчи ва иккиламчи ҳужжатларга (бирламчи манбалар маълумот асосида умумлаштирган ва қайта ишлаб яратилган) бўлинади. Сўровнинг ўзига хос тури