Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

Investitsiya 
samaradorligi 
koeffitsienti
– buxgalteriya hisoboti 
ma’lumotlariga 
asoslangan 
holda 
aniqlanadigan 
o‘rtacha 
daromadni 
investitsiyalarning o‘rtacha yillik hajmiga bo‘lish orqali aniqlanadi. Bunda hisob-
kitob ishlari foizlarni va soliqlarni to‘lamasdan avvalgi foyda miqdoriga asoslanib 
amalga oshirilishi mumkin yoki u soliqlarni to‘lagandan keyingi, lekin foiz 
to‘lovlarigacha bo‘lgan daromadga asoslanadi. Eng yaxshisi, soliq to‘langandan 
keyingi sof foyda miqdori tanlab olinganligi afzalroqdir, chunki u korxona 
ta’sischilari va investorlar oladigan haqiqiy foydani ifodalaydi. 
U quyidagi formula aosida hisoblanadi: 
,
2
/
)
(
)
1
(
0
а
б
а
c
C
C
C
D
ARR



bu erda: 
D
– foiz va soliqlar to‘lovlarigacha yoki soliq to‘lanib, foizlar 
to‘languncha bo‘lgan daromad; 
c
C
- soliq to‘lash stavkasi; 
б
а
C
,
0
а
С
- aktivlarning 
ko‘rib chiqilayotgan davriga bo‘lgan boshlang‘ich va ohirgi summasi, qiymati. 
Ko‘pchilik hollarda amaliyotda investitsiya loyihalarini samaradorligi 
koeffitsientini (ARR) o‘rniga foydaning oddiy normasi (return on investments, ROI) 
koeffitsientidan foydalaniladi. Lekin bu ikki koeffitsienti hisoblash algoritmi bir 
xildir.
Loyiha samaradorligini baholashdagi asosiy ko‘rsatkichlar moliyaviy resurslar 
qiymatini vaqt davomida hisobga olishga asoslangan bo‘lib, diskontlash yordamida 
aniqlanadi. “Diskont - bu kelgusidagi pul mablag‘larini diskontlashda 
qo‘llaniladigan foiz stavkasidir”
64
. SHuningdek, u kelgusida olinadigan mablag‘lar 
qiymatini bugun olingan mablag‘lar qiymati bilan taqqoslash uchun qo‘llaniladigan 
stavka hisoblanadi.
64
Золотогоров В.Г. Инвестиционное проектирование: Учеб. пособие. –Мн.: Экопреспектива, 1998. – с.442. 

---

169 
“Diskontlashtirish - bu kelgusi xarajatlar va daromadlar qiymatini joriy davrga 
keltirishni anglatadi”
65
. Keng ma’noda diskontlashtirish - bu kelgusiga taaluqli 
bo‘lgan har qanday qiymat mikdorini undan oldingi vaqtga keltirishda qo‘llaniladi. 
Diskontning real va nominal stavkalari mavjud. Nominal diskont stavkasi - bu 
inflyasiyani inobatga olib hisoblangandagi diskont stavkadir. Real diskont stavkasi 
esa pul oqimlari real mikdorlarda berilganda, ya’ni inflyasiya hisobga olinmaganda 
qo‘llaniladigan stavkadir.