Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

VIII. Ijtimoiy xizmatlarga sarflanadigan xarajatlar.
1. Oshxonalar va shunga o‘xshash xizmatlami mablag* bilan ta’minlash.
2. T a’lim va madaniy muassasalami mablag1 bilan ta’minlash va tegishli 
xizmatlar ko'rsatish.
3. Kredit beradigan ittifoqlarga subsidiyalar va xodimlarga shu xildagi 
xizmatlar uchun m oijallangan xarajatlar.
IX. Ishchi kuchiga doir boshqa xarajatlar, masalan, xodimlami ishga 
keltirib qo'yish va ishdan uylariga olib borib qo'yishga moijallangan xarajatlar; 
bulami ish beruvchi o‘z zimmasiga oladi (shu jumladan, xodimlarga sarflangan 
xarajatlarni qoplash), korxona, ishga yollash va boshqa narsalar bilan 
ta’minlashga doir xarajatlar.
X. Ishchi kuchiga xarajatlar sifatida qaraladigan soliqlar, masalan ish 
bilan, bandlar soniga yoki ish haqi fondiga sof holda qo'shiladigan soliqlar, 
ya’ni davlat tomonidan beriladigan chegirma va imtiyozlami olib tashlagandan 
keyingi soliqlar.
Statistik m aium otlam i tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, xarajatlar darajasi 
bo'yicha mamlakatlar nisbati yangidan yaratilgan qiymatning hajmi sohasidagi 
nisbatlardan jiddiy ravishda farq qiladi.
166

---

Investorlar, ish beruvchilar va tadbirkorlar ko‘pincha ish kuchiga sarflangan 
xarajatlami raqobatbardoshlikning birdan-bir yoki hech bo‘lmaganda eng muhim 
ko'rsatkichi deb hisoblaydilar. Yuqorida qayd qilib o‘tilganidek, yagona valyutada 
qayta hisoblash muayyan vaqt mobaynida turli mamlakatiarda ishchi kuchiga 
sarflangan nisbiy xarajatlar to‘g‘risida tasawur berishi mumkin. Lekin bunday 
qiyoslash faqat bitta jihat bilan — ishchi kuchining qiymati bilan cheklanadiki, 
uni boshqa elementlar, chunonchi, unumdorlik, ish vaqti, kadrlar qo‘nimsizligi, 
inson resurslari, talab qilinadigan sarmoya, m a’iumot darajasi, davlatning 
aralashuvi, xom ashyo, uskunalar, yoqilg‘i va transport qiymati, aloqa va mehnat 
munosabatlari kabilar bilan birgalikda olib qaralishi lozim.
Shunday qilib, model ish haqining pasayishini nazarda tutadi. Lekin 
haqiqatan esa ish haqi sekinlik bilan pasayib boradi. Buning ko‘pgina sabablari 
bor. Ish haqi faqat ish beruvchilar uchun chiqimdan iborat bo‘lib qolmay, 
shu bilan birga, yollanma xodimlar uchun daromad hamdir. Shuning uchun 
ham yollanma xodimlar o ‘z tashkilotlari bo'lgan kasaba uyushmalarini 
tuzganlar. Kasaba uyushmalari xodimlaming daromadlarini himoya qiladi. 
Biroq, ish beruvchilar ham barqaror ish haqi bo'lishidan manfaatdordirlar, 
chunki bunday ish haqi ishlab chiqarishni yaxshiroq rejalashtirish va yollanma 
personal bilan ancha osoyishta munosabatlar o'm atishni ham nazarda tutadi. 
Kasaba uyushmalari va jam oa shartnomalari bunday yo‘l bilan ish haqi 
darajasini barqarorlashtirib, uning mehnat bozori ahvoliga qarab goh yuqori 
ko‘tarilishiga, goh pastga tushishiga to‘sqinlik qiladi. Biroq, klassik modeldagi 
barqaror ish haqi ishsizlikning mavjud bo‘lishini nazarda tutadi.