Urug’lik chigit olish uchun mo’ljallangan paxtaning sifatini tekshirish, urug’lik
chigitini ishlash va saqlash sifatini tekshirish maxsus urug’chilik
laboratoriyalari
tomonidan bajariladi.
Chigitli paxta va undan olinadigan mahsulotning sifatini tekshirish ishlarida korxona
texnik nazorat bo’limlarining mas’uliyatini oshirish maqsadida har bir viloyat paxta
tayyorlash birlashmasida sifat bo’yicha maxsus markaziy laboratoriyalar faoliyat
ko’rsatadi. Ularning vazifasiga quyidagilar kiradi.
a) paxta tozlash korxonalarida chiqariladigan mahsulotlar (tola, momiq,
chigit va
tolali chiqindilar) sifatining korxona laboratoriyalarida to’g’ri aniqlanishini nazorat qilish;
b) laboratoriya sinovlarining davlat standart va instruksiyalariga muvofiq
bajarilishini tekshirish;
d) laboratoriya asboblari va olchash qurilmalarining to’g’ri ishlashini nazorat qilish.
Markaziy laboratoriya paxta tolasi sifat ko’rsatkichlarining korxona sertifikatida
yozilganlariga to’g’ri kelishini — tolaning rangi,
uzunligi, iflosligi va nuqsonlar
yig’indisini korxona yuborgan namuna bo’yicha tekshiradi.
Bir qatorli paxta tozalash korxonasida texnik nazorat bo’limining ishini tashkil
qilish tizimi quyidagi 1- rasmda keltirilgan.
2. Paxta va uning mahsulotlari uchun standartlar
Mustaqil O’zbekiston 1992 - yildan boshlab yangi milliy iqtisodiyotni shakllantirish
jarayonida mahsulotlarga, shu jumladan:
– paxta;
– paxta tolasi;
– momiq;
– paxtaning texnik chigitiga respublika standartlarini joriy etdi.
Paxta mahsulotlariga standartlar:
– texnik shartlar;
– sinov usullariga bo’linadi.
Texnik shartlar bo’yicha
standartlarga, asosan, ishlab chiqarish mahsulotlari javob
berishi lozim bo’lgan texnik talablar kiradi. Sinov usullari bo’yicha standartlarda texnik
talablarda ko’rsatilgan ko’rsatkichlarni aniqlash uslubiyatlari bayon qilinadi.
I.
Paxta tayyorlov punktlarida paxtani qabul qilib olish va to’dalarga jamlashda,
g’aramlarda saqlanayotgan
paxta sifatini baholashda, uni paxta punktidan jo’natishda va
paxta zavodida qabul qilib olishda, shuningdek, quritish-tozalash va tozalash sexlarining
ishini nazorat qilishda paxtadan namunalar tanlash qoida va usullari 643-raqamli “Paxta.
Namuna tanlash usullari” respublika standartida keltirilgan.
Paxta tayyorlash punktlarida nuqtaviy namuna punkt
klassifikatori tomonidan
topshiruvchi ishtirokida paxtani tortishdan oldin qo’lda olinadi. Nuqtadan olinadigan
namunalarni to’kish joylarida olish ham mumkin. Keltirilgan paxta uyumining har 2
tonnasidan kamida uchta joyidan har xil qalinlikdagi 100…150 gr bo’lgan namuna olinadi.
Sig’imi 1 kg bo’lgan, qopqog’i zich berkiladigan kichik bankalarga solingan
nuqtaviy namunalar birlashgan namuna hosil qiladi. Olingan paxtaning namligini aniqlash
mo’ljallanmagan bo’lsa. iflosligi to’kilmaydigan oddiy idishga solish mumkin.
Umumlashtirilgan namunalar sig’imi 6…8 kg bo’lgan zich berkitiladigan idishlarga
solinadi va bir kun davomida, har bir jamlanayotgan uyumlar uchun alohida o’rtacha bir
kunlik namuna to’planadi. O’rtacha bir kunlik namuna kamida 3…4 kg bo’lishi kerak.
Idishda quyidagi ko’rsatmalar yozib qo’yiladi:
– paxta topshiruvchi xo’jalik nomi;
– jamlayotgan uyum raqami;
– seleksion navi;
– sanoat navi va sinfi;
– namuna olingan kun.
Organoleptik yo’l bilan paxta navi, sinfi yoki gommoz kasalligi bor paxta miqdorini
aniqlashda kelishmovchilik sodir bo’lsa, har 2 tonna paxtadan 15 joyidan nuqtaviy namuna
olinib, birlashtirilgan namuna hosil qilinadi va tekshirish o’tkaziladi.
Quritish-tozalash bo’limi va tozalash bo’limining ishlashini
nazorat qilish uchun
namuna olinadi.
Paxtaning namligini aniqlash uchun quritish-tozalash bo’limi va tozalash bo’limidan
namuna tayyorlanadi.
To’dadan nuqtaviy namuna olish uchun paxtani korxonada ish boshlaganiga 30
daqiqadan oshmasdan 15…20 daqiqa ichida olish kerak. Olingan nuqtaviy namunalar zich
berkitilgan, sig’imi kamida 1 kg bo’lgan idishlarga solinib, umumlashtirilgan namunalar
hosil qilinadi.
Keyingi tekshirishlar uchun umumlashtirilgan namunalar quritish-tozalash va
tozalash bo’limlarida har 2 soatda olinadi.
II.
Paxta tozalash korxonalarining tayyorlov punktlarida paxta 615-raqamli
respublika standartida keltirilgan talablar asosida beshta navga qabul qilinadi. Qo’lda va
mashinada terilgan paxta tolasining fizik-mexanik ko’rsatkichlari,
shtapel vazn uzunligi,
chiziqli zichligi va solishtirma uzilish kuchiga (I va II nav) ko’ra to’qqizta tipga bo’linadi:
la, lb, 1, 2, 3, 4, 5, 6 va 7.
Do'stlaringiz bilan baham: 
