Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Tolaning pishganligini aniqlash. 
Paxta tolasining pishib yetilish davrida uning 
kanalining ichki devorlariga tsellyuloza qatlamlari yig’ilishi natijasida o’sish halqalari 
paydo bo’lib, kanali toraya boshlaydi. Pishmagan tolaning yigirilish xususiyatlari past 
bo’lib, bo’yoqni ham yaxshi qabul qilmaydi. Pishib yetilgan tolaning xususiyatlari, undan 
ishlangan ip va to’qimalarning sifati yaxshi bo’ladi. 
Tola lentasi kengligining uning kanali kengligiga nisbati tolaning pishganligini 
xarakterlaydi. SHartli ravishda paxta tolasining pishganlik darajasini belgilash uchun uni 
2- guruxga (3 va 4-rasmlar) bo’lish qabul qilingan.
Tolaning lentasi kengligining uning kanali kengligiga nisbati tolaning pishganligini 
xarakterlaydi. Tolaning pishganligini aniqlash uchun tola maxsus mikroskop ostiga 
qo’yiladi va tola pishish shkalasiga solishtiriladi. SHkalada tolaning pishganligi 0 dan 5 
gacha, 0,5 tadan qilib bo’lib 11 ta gradatsiyada ko’rsatiladi.
SHkalada o’lik tolaning koeffitsienti 0,0, o’ta pishgan tolaniki esa 5,0 deb qabul 
qilingan. Yaxshi rivojlangan tolaning pishganlik koeffitsienti 2-2,5 raqami bilan 
ko’rsatiladi. 
 
3 – rasm: Paxta tolasining pishganlik darajasi bo’yicha ko’rinishi va tuzilishi:
1-tashqi qatlam; 2-qobiq qatlam; 3-o’zak. 
Tolaning pishganligini aniqlash uchun 250 dona paxta tolasi 300...400 marta 
kattalashtiradigan mikroskopda qarab chiqiladts, etalon rasmda ko’rsatilganlarga taqqoslab 
ularning pishganlik koeffitsientlari aniqlanadi so’ng, shu koeffitsientlarning o’rtachasini 
hisoblab tekshirilayotgan tola partiyasining o’rtacha pishganlik koeffitsienti topiladi. 
Paxta tolasining pishganligini mikroskopda qutblangan yorug’lik orqali qarab tezroq 
topish mumkin. Bu usul to’qimachilik tolalari orqali yorug’lik o’tkazilganda qutblanib va 

---

interferentsiyalanish xususiyati paydo bo’lishiga asoslangan. Buning uchun polyaroid deb 
ataladigan maxsus moslama bilan har qanday mikroskopni ishlatish mumkin. 
Namuna uchun olingan tola lentasidan 25...30 mg ni ajratib, qo’lda shtapelь yasaladi 
va undan to’rtta oynaga preparat yasab, har bir preparatni mikroskopda 80...120 marta 
kattalashtirib qaralganda ko’zga 35...50 dona tola ko’rinadigan bo’lishi kerak. Tolaning 
pishganligini aniqlash uchun hammasi bo’lib 300...400 dona tolani ko’rib chiqib har xil 
pishganlik gruppadagi tolalar protsentini hisoblash kerak.