Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

 
Nazorat savollari: 
1. Pomidor, qalampir va boyimjon mevalarining biokimyoviy tarkibini taqqoslab 
baholang. 
2. Tomatdosh ekinlar biologiyasidagi o’xshashlikni va farqlarni qayd eting. 
3. SHtambli pomidor navlari va ularning afzalliklari nimada. 
4. Pomidor o’stirish texnologiyasining xususiyatlari. 
5. Konservalash uchun yetishtiriladigan pomidor hosiliga qo’yiladigan talablar. 
6. Ko’chat va ko’chatsiz urug’idan pomidor o’stirishning qulayliklari va 
kamchiliklari haqida gapiring. 
19-mavzu: Karam o’simliklari biologiyasi va etishtirish texnologiyasi 
Reja: 
1. Karamdosh sabzavotlarning ahamiyati, tarqalish tarixi. 
2. Karam turlarining inson salomatligi muxofazasida axamiyati. 
3. Oq bosh karamning etishtirish texnologiyasi. 
 
 
1. Karamdosh sabzavotlarning ahamiyati, tarqalish tarixi. 
Sabzavot 
ekinlarining 
bu 
guruhiga 
butgulilar 
(
Cruciferae
) 
yoki 
karamdoshlar (
Brassicaceae
) oilasiga mansub oddiy yoki oqbosh karam, 
qizilbosh karam, savoy karami, bryusselg’ karami, kolrabi karam, barg karam, 
xitoy karami, pekin karami, gulkaram va boshqa tur, xillar kiradi. SHulardan 
gulkaram, xitoy va pekin karamlar bir yillik bo’lib, qolganlari (oqbosh, 
Tayanch iboralar:
Oddiy (oqbosh) karam, qizilbosh karam, savoy karam, 
gulkaram, bryusselь karami, kolrabi karami, xitoy, pekin va barg karam, 
O’rta yer dengizi va Yevropa karamlari, karamni urug’idan o’stirish, urug’lik 
karamboshlar.

---

167 
qizilbosh, savoy, bryusselg’, barg va kolg’rabi karamlari) esa ikki yillik 
o’simliklardir. 
Karamlarning tarkibida oziq moddalar unchalik ko’p emas, lekin mineral 
tuzlar va vitaminlar, ayniqsa «S» vitamin manbai hisoblanadi. 
Oddiy (oqbosh) karam tarkibida oziq moddalar va vitaminlar kam. 
Bryusselg’ va gulkaram quruq modda va vitaminlarga boyligi bilan boshqa 
karam turlaridan farq qiladi. Kolg’rabi karami shakarga boy (7 % gacha) bo’lib, 
bu unga shirin mazza beradi. Oqbosh karam ovqatga yangiligicha va tuzlangan 
holda ishlatiladi. 
Qizilbosh karam uzoq saqlanuvchanligi bilan xarakterlanib, undan 
ko’pincha yangiligida salat tayyorlashda foydalaniladi (59, 60-rasm). 
Gulkaram pishmagan oq rangli seret tupguli parhez mahsulot bo’lib, 
qaynatilgan, qovurilgan va bahzan sirkalangan holda ovqatga ishlatiladi. 
Kolrabi karami sharsimon poya meva hosil qiladi. U yangiligicha, qaynatilgan 
va dimlab pishirilgan holda istehmol qilinadi. Tarkibida vitaminlarning ko’pligi
va tezpisharligi boshqa karamlardan 10-12 kun oldin pishishi bilan 
xarakterlanadi. 
Savoy karamining boshi yumshoq, barglari pufakchaga o’xshaydi, uzoq 
saqlanmaydi. U yangiligicha salatga hamda sho’rva va boshqa ovqatlarga 
ishlatiladi. Bryuselg’ karami baland poya hosil qilib, uning barg qo’liqlaridan 
mayda karam boshchalar chiqaradi. Bu karam ham pishirilgan holda, 
sho’rvalarga va marinadlarga ishlatiladi. 
Barg karam poyasi baland, barglari cho’ziq va etli bo’ladi. u mollarga 
beriladi. Yangi barglarigina sho’rvalarga solinadi va pyure tayyorlashda 
foydalaniladi. Barg karam bahzi formalari manzarali o’simlik sifatida 
o’stiriladi. 
Xitoy va pekin karamlari poyasining rivojlanmaganligi va bahzan uncha 
qattiq bo’lmagan karamdosh hosil qiladigan nozik barglardan tuzilgan tupbargi 
bilan boshqa tur karamlardan farq qiladi (63-rasm). 
Bu karamlar turli koreys va xitoy milliy taomlari tayyorlashda ishlatiladi. 
Karamning xo’jalik-ishlab chiqarish jihatdan eng ahamiyatlisi va keng 
tarqalgan turi oqbosh karam hisoblanadi. U karam ekilgan jami maydonning 
98-99 % ini, umumiy sabzavot ekinlar maydonining dunyo bo’yicha 25 -30, 
O’zbekistonda esa 12-15 % ini egallaydi.