Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Urug‘larga nur ta’sir ettirish.
 
Lazer nuri ta’sir ettirish 
yo‘li bilan poliz ekinlari 
urug‘larining ekinboplik sifatlarini yaxshilash, o‘simliklarning o‘sish jarayonlarini 
jonlantirish, rivojlanishini faollashtirib, ekinlarning hosildorligini oshirishga erishish 
mumkin. Poliz ekinlari urug‘larini ekish oldidan tayyorlashning yana boshqa istiqbolli 
usullari konsentrlangan kuyosh nurlarini (IKSS) va elektr nurini (IKES) 
impulslar 
holida 
ta’sir ettirishdir. Bu usul urug‘ning unishini jadallashtirishi va ekin 
hosildorligining ortishiga yordam beradi. Shu usuldan amalda keng foydalanish uchun 
urug‘larga nur ta’sir ettirishning eng ma’qul yo‘llari va tartibini aniqlab olib, yuksak 
unumli moslamalarni tayyorlash zarur. 
Urug‘lar unib chiqishini tezlashtirish maqsadida ularni ekish oldidan 
tayyorlashning qanday usuli qo‘llanilmasin, ypyg‘ murtaklari juda o‘sib ketmasligini 
va nish bergan murtaklar urug‘ vaznining 5-10 foizidan ortmaydigan bo‘lishini nazorat 
qilib borish zarur, chunki ancha unib qolgan urug‘larni seyalkalar bilan ekish qiyin. 
Ungan urug‘larni faqat yaxshi isigan nam tuproqqa ekish zarur. Aks xolda ular xalok 
bo‘lib ketishi mumkin. Shuni ham nazarda tutish zarurki, suv yoki boshqa eritmalarda 
bo‘ktirilgan urug‘lar quritib olinganidan keyin ham namlanmagan, quruq urug‘larga 
qaraganda og‘irroq bo‘ladi. Urug‘lar bekamu ko‘st unib chiqib, yaxshi maysa 
beradigan bo‘lishi uchun bo‘ktirilgan urug‘larning ekish normasini 15-20 foizga 
oshirish kerak. 

---

205 
4.5. Poliz ekinlarini ekish muddatlari va sxemalari 
Ekish muddatlari
. Poliz ekinlarining bekamu ko‘st va yalpi unib chiqishini, 
yaxshi o‘sib rivojlanib borishini ta’minlab beruvchi eng ma’qul ekish muddatlarini 
aniqlash bu ekinlarni yetishtirish texnologiyasining eng muhim bo‘g‘inlaridan biridir, 
shu bilan birga biologik xossalari va xo‘jalik belgilari jihatidan farq qiladigan yuqori 
hosil olishning garovidir. 
Ekish muddatlari tuproq haroratiga ko‘p darajada bog‘liq, chunki poliz ekinlari 
tuproq haroratiga juda sezgir bo‘ladi. 8-10 sm qalinlikdagi tuproq yirik mevali va 
qattiq po‘stli qovoq uchun 8-10
0
S gacha, qovun bilan tarvuz uchun esa 12-13°S gacha 
isib olmaguncha ekishni boshlash yaramaydi. Ekishning aniq muddatlari mintaqaning 
iqlim va tuproq sharoitlariga, u yoki bu ekin navi vegetatsiya davrining qancha davom 
etishiga, hosilning qanday maqsadlarda ishlatilishi va boshqa omillarga bog‘liqdir. 
Ekish muddatlarining juda erta bo‘lishi ham, kechikib ketishi ham poliz ekinlari 
uchun xatarlidir. Yetarlicha qizib olmagan yerga urug‘ ekish urug‘larning unib 
chiqishini kechiktiradi, nihollarning siyrak bo‘lib qolishiga va xatto urug‘larning 
chirib ketishiga olib kelishi mumkin. Ekish muddatlari kechikib ketganida esa mevalar 
shakllanib boradigan davr kuzgi sovuqlarga to‘g‘ri kelib qoladi, bu ham hosildorlikni 
keskin pasaytirib, tovar mevalar miqdorini kamaytirib yuboradi.
Poliz ekinlarining urug‘larini tuproqning 8-10 sm chuqurlikdagi harorati 
+12+15
o
S darajaga yetganida ekishga kirishiladi. Bunday sharoitlar O‘zbekistonning 
janubida aprel oyi boshida, shimolda esa aprel oyi oxirida sodir bo‘ladi. Ekish 
muddatlari mahsulot pishib yetilishi vaqtiga ham bog‘liq, binobarin, qovunning qishda 
saqlanadigan kechki navlari may oyi oxiri - iyun oyi boshlarida ekiladi, bunda 
hosilning ko‘p qismi sentabr-oktabr oyida yetiladi. 
Ekish chuqurligi urug‘larning mayda-yirikligiga, ekish muddatlariga, tuproqning 
namligi va tarkibiy xususiyatlariga bog‘liqdir. Odatda, tarvuz va qovoq urug‘lari 5-7 
sm va qovun urug‘lari 4-6 sm chuqurlikka ekiladi.