Toshkent davlat agrar universiteti buxgalteriya Hisobi, tahlil va audit kafedrasi

IT_s=TMQ_y.b.+IT_rtm–TMQ_y.o. , (2.2)
Bunda:
TMQ_y.b – yil boshiga sotilmay qolgan tovar mahsulotlarining haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi ;
IT_rtm – yil davomida yetishtiriladigan tovar mahsulotlarining rejalashtirilgan ishlab chiqarish tannarxi;
TMQ_y.o. –yil oxiriga qoladigan tovar mahsulotlarning rejalashtirilgan ishlab chiqarish tannarxi.
Sotiladigan mahsulotlarning bir oy, chorak, yil, hamda sotish yo‘nalishlari bo‘yicha tannarxi tegishli mahsulot birligining tannarxini ma’lum davr ichida (sotish yo‘nalishi bo‘yicha) mahsulot miqdoriga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.
Sotiladigan mahsulotlarning tannarxi, odatda, sotish yo‘nalishiga bog‘liq emas. Ammo, sut, tuxum va go‘sht kabi mahsulotlarni uzluksiz ishlab chiqarish va sotishda tannarx yilning davrlari bo‘yicha har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, sutning tannarxi fevral oyida iyunga nisbatan yuqori bo‘ladi. Shu boisdan, bir oylik (choraklik) foydani hisob-kitob qilish uchun har oyda doimiy ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxini hisoblash zarur. Buning uchun har xil usullardan foydalanish mumkin: ayrim xarajat elementlarini (materiallar, mehnat haqi va h.) ular qimmatlashishining har xil sur’atlariga indeksatsiyalash yoki mahsulotlar birligini ishlab chiqarish tannarxini tegishli davr uchun o‘rtacha inflyatsiya sur’atiga indeksatsiyalash.
Ta’kidlash joizki, hozirgi vaqtda fermer xo‘jaliklarida ishlab chiqarish xarajatlarini va mahsulot sotishni rejalashtirishning bozor mexanizmlaridan keng foydalanish zarurati kuchaymoqda. U sotilishi mumkin bo‘lgan mahsulot hajmiga to‘g‘ri keladigan xarajatlarni hisoblashga asoslanadi. Bu holda mahsulot ishlab chiqarish hajmi va xarajatlarni prognozlash tovarga bo‘lgan talab asosida amalga oshiriladi. Bunda avvalo, bozor talabi, so‘ngra imkoniyatlar hisobga olingan holda ishlab chiqarish quvvatlarining o‘zgarishi inobatga olinadi. Bu holda budjetlashtirish ob’ektlari quyidagilar hisoblanadi: ishlab chiqariladigan jami mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan o‘zgarmas xarajatlar, ya’ni «qirqma» tannarx hisob-kitobi qo‘llaniladi, mahsulot ishlab chiqarish, ish bajarish va xizmatlar ko‘rsatish hamda sotish bo‘yicha doimiy xarajatlar.
Jami ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori (M_i-ch) quyidagicha aniqlanadi: