|
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
nostandart boʻlishi kerak. Asosiysi, bola savolda qanday xarakter qayd etilganligi haqida tasavvurga
ega. Bu jarayonda mantiqiy bogʻliq boʻlgan, kompozitsion va grammatik jihatdan ishlab chiqilgan,
kengaytirilgan va toʻliq, hissiy va semantik bayon qilingan izchil nutq rivojlanadi. “Sinonimini
top”. Atamashunoslikka murojaat qilmasdan, oʻquvchilarni oʻxshash ma’noli soʻzlarni topish
taklif qilinadi. Buni ommaviy ish shaklida, balki juftlikda ham amalga oshirish mumkin. “She’rni
davom ettir”. Bunda oʻquvchilarga she’rdagi yoʻqolgan satrlarni davom ettirish soʻraladi: Qudrat
Hikmatning “Bahor” she’ri misolida.[1, 105 b.] Bedapoya yam-yashil o‘tloq, Chinorlarda qushlar
chug‘urlar. Ko‘klam ko‘rkin ko‘rdingmi, o‘rtoq,
…………. “Taqlid”. Bu metodni oʻtkazishda mavzu oʻquvchilarga tushunarli boʻlishi va bolalar
topshiriqni bajarish jarayonida asar qahramoniga mos harakatlar qilishi talab qilinadi. Oʻquvchi
obrazga kirishi bilan nutq va harakatlar hamohang boʻlishi kerak. “Yozuvchi”. Ushbu yoshdagi
bolalar xayol qilishni yaxshi koʻradilar, uni har jihatdan ragʻbatlantirish kerak. Dastlab, oʻquvchilar
oʻqilgan matn uchun boshqa sarlavha taklif qilishadi. Barcha aytilgan variantlar ijobiy baholanib,
ularning ichidan eng yaxshi gʻoyalar saralanadi. Oʻqituvchi asar yakunini ochiq qoldiradi va
oʻquvchilardan matnning oxirini “yozib tugatish” soʻraladi. Bu bolaga asar qahramonlarining
tarixiga chuqur kirib borish uchun imkoniyat boʻladi. Asarni yangi talqinda ixtiro qilish juda yaxshi
uslubdir. “Teatr tomoshalari”. Badiiy oʻqish darsining bir qismi sifatida, oʻquvchilar uchun kichkina
“yulduzlar” va kelajakdagi haqiqiy iste’dodlarni topish mumkin. Oʻquvchi asar qahramonni
tasvirlashda oʻqituvchining samimiy maqtoviga sazovor boʻlishi, ilgari “noma’lum” boʻlgan
oʻquvchining sinfdoshlari orasida obroʻsini oshiradi. Metodning muvaffaqiyati oʻquvchilarning
kichik sahnalarda eng yaxshi tomonlarini koʻrsatishga harakat qilishidadir. Darsdagi dam olish
daqiqalari ham bolaning izlanuvchanlik fikrlashiga ta’sir qiladi, olingan ma’lumotdan tanaffus
olish imkoniyatini beradi. “Izlanuvchanlik yengillik mashqlari bolaning tanasiga ortiqcha
kuchlanishdan xalos boʻlishga, psixologik muvozanatni tiklashga va shu bilan ruhiy salomatlikni
saqlashga yordam beradi” [2, 512 b]. Xulosa qilganda, zamonaviy ta’lim barcha oʻquvchilarga
oʻz qobiliyatlarini namoyish etish va barcha izlanuvchanlik qobiliyatlarini istisnosiz namoyish
etish imkoniyatini beradi. Bugungi jamiyat quti tashqarisida oʻylaydigan, muammoli vaziyatdan
chiqish yoʻlini topa oladigan, nostandart qarorlar chiqaradigan va izlanuvchanlik fikrlay oladigan
shaxslarga muhtoj. Buning uchun, boshlangʻich sinflardan boshlab bolalarni izlanuvchanlik
qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadga muvofiq.
Oʻqituvchining izlanuvchanlik jarayoni oʻzgaruvchan sharoitlarda son - sanoqsiz ta’lim
muammolarini doimo hal etishga qaratilgan faoliyat hisoblanadi. Ijod inson faoliyatining
xususiyati - inson faoliyatining tarixan tadrijiy shakli boʻlib, turli faoliyat turlarida ifodalanadi
va shaxs taraqqiyotiga olib keladi. Ijod - mahsulot yangiligi, izlanuvchanlik fikrlash. Ijodkor
shaxs oʻz ijodkorligini ifodalovchi shaxsiy va ishbilarmonlik sifatlari (faollik, tashabbuskorlik,
maqsadga muvofiqlik, mas’uliyat, harakatchanlik) uygʻunligi bilan ajralib turadi. Hayot
zamonaviy oʻqituvchidan innovatsion xulq - atvorni, oʻquv faoliyatida faol va tizimli ijodni talab
qiladi. Innovatsiyalar, odatda, pedagogik faoliyat standartlari nuqtai nazaridan ekspertizaga,
ularning sifatiga baho berishga muhtoj. Ularning maqsadi pedagogik makonni rivojlantiradi,
yangi ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqadi. Oʻqituvchining izlanuvchanlik kompetentligi oʻz
imkoniyatlarining kasbiy sifatlarni xolisona baholashi, oʻz - oʻzini tartibga solishi, oʻz - oʻzini
baholashni jalb qilish bilan xarakterlanadi. Zamonaviy ta’lim tizimi oʻqituvchilarni tadqiqotchi va
ijodkor boʻlishga undash va tashabbus koʻrsatish bilan birga, ta’lim muhitining xilma - xilligini
79 koʻrsatadi. Ishning samaradorligi kompetentlik yondashuviga, oʻqituvchining oʻquvchi bilan
hamkorligiga, izlanuvchanlik pedagogik ta’lim berish uchun ijobiy motivatsiya, muvaffaqiyatga
yoʻnaltirish, ta’lim sifatini boshqarish maqsadida ob’yektiv va solishtirma ma’lumotlar olish
qobiliyatini ta’minlashga qaratilgan tadbirlar. Oʻqituvchining izlanuvchanlik kompetentligini
shakllantirish koʻp jihatdan shaxsiy amaliyotni tahlil qilish va izlanuvchanlik muloqotga jalb
qilish, ya’ni ish, monitoring va harakatlarni toʻgʻrilashning umumiy usullarini rejalashtirish,
birgalikdagi harakatlarni oʻz - oʻzini tashkil qilish qobiliyati, xatti - harakatni boshqarish va
ishontirish qobiliyatiga bogʻliq. Izlanuvchanlik likni amalga oshirish uchun quyidagilarga ahamiyat
berish lozim: - bir necha oʻqituvchilarning darslarini kuzatish, unda oʻquvchilarning kayfiyatini,
oʻqituvchining oʻquvchilar bilan boʻladigan munosabatlarini aniqlash; - oʻqituvchining darsda
qanday usullarni qoʻllashi, muloqotni qanday tashkillashtirish, oʻquv - tarbiyaviy muammolarning
yechimini topishini aniqlash; -oʻzining muloqot tehnologiyasini boshqa oʻqituvchining
“texnologiyasi” ga taqqoslashi; - tajribali oʻqituvchilarning tarbiyaviy soatlarida qatnashish orqali
117
Do'stlaringiz bilan baham: |
