Тошкент — «МЕҲнат» —1986

Ҳашаротларнинг» су­ру в ч и типдаги оғиз орган-лари турлича тузилган. Бундай тип­даги оғиз органлари суюқ озиқ билан озиқланади. Мазкур типдаги оғиз ап-парати сўрувчи ва санчиб сўрувчи тур-ларга бўлинади. Сўрувчи типда ов-қат сўриб олинади, санчиб сўрувчи турда эса найча пўстга санчилади ва у ердаги суюқлик найча орқали оғиз бўшлиғига кўтарилади. Асалариси-монларнинг оғиз аппарата гул шира-,/ сини сўриб олишга мослашган (5- * расм, В). Уларнинг пастки жағлари
• ва пастки лаби бирлашиб хартумча ҳосил қилган. Натижада жағ пайпас-лагичлари деярли йўқолган, лаблари жуда чўзилган, пастки лабнинг таш-қи чайнов япроқчалари йўқолиб кет-ган, ичкиси эса қўшилиб кетиб якка тилчага айланган. Юқори жағлар-нинг кемирувчи хусусияти деярли йўқолган. Шунинг учун юқори жағ-
, лар тишсиз ва бирмунча кураксимон бўлиб қолган.
Қапалаклар оғиз аппарати сўрув-Чи типда тузилган (5- расм, В). У ҳаракатланмай турганда спираль шак-лида тахланган узун хартумчага ўх-шайди. Капалакларда пастки жағ ва пастки лаб пайпаслагичларидан таш-қари оғиз аппаратининг бошқа қисм-лари тўла тараңқий этмаган. Пастки жағ қисмининг ташқи чайновчи япроқ-чалари кучли тараққий этиб, улар ариқчали хартумчани ҳосил этади. Капалаклар оғиз аппарати ёрдамида гул ширасини сўради.
Ҳашаротдарда бошнинг танага ту-ташиши асосан икки типда бўлади. Оғиз бўлаклари пастга к,аратилгаи —
Пашшаларнинг оғиз аппарата яловчи типга хос бўлиб, суюқ овқатни ялашга мослашган. У уч томони ёстиқчасимон шишчани ҳосил> ңилувчи хартумчадан иборат. Пашша-хартумчаси учи билан овқат парча-ларини қиртишлайди ва сўлаги би­лан уни намлайди, сўнгра овқат суюқ. аралашма ёки эритма сифатида хар­тумчага ўтади. Хартумчали пашша-лар ўсимликларни шикастлай ол-майди.
Ҳашаротларда сўрувчи типдаги оғиз аппаратлари турлича тузилган. Баъзиларда улар санчувчи-сў-р у в ч и (5- расм, Г), бошкаларида' зса сўрувчи ёки яловчи типда тузил­ган.
Санчиб сўрувчи оғиз аппарати' ўсимлик шираси ва ҳайвон қони билан озиқланувчи қандалалар, ўсимлик битлари, ңалқон битлар, битлар, бур-галар ва бошка ҳашаротлар учун¹ хос. Буларда юқори ва қуйи жағлар-нинг тубдан ўзгариши натижасида тўртта санчувчи ңилча пайдо бўл-ган, улар хартумча деб аталадиган узун, йўғон ва бўғимли пастки лаб тарновчаси ичига жойлашган. Юқори лаб етарли тарақдий этмаган. Суб-стратга санчувчи вазифасини қилча-лар бажаради. Лекин бу пайтда паст­ки лаб субстратга тегиб бир оз эги-лади. Пастки жағлар бирлашиб икки-та найча ҳосил қилади, буларнинг биринчиси орңали тўқимага сўлак киритилади ва иккинчисидан ўсимлик шираси сўрилади. Санчилган ерда доғлар пайдо бўлади ва тўқима*бўр-тади.
Қон сўрувчи чивинларда оғиз ор­ганлари юқоридаги типда тузилган ва тўртта санчувчи қилчалар билан таъминланган, лекин пастки лаби-бўғимларга бўлинмаган.