Тошкент — «МЕҲнат» —1986



Download 2,23 Mb.
bet6/85
Sana13.07.2022
Hajmi2,23 Mb.
#790250
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   85
Bog'liq
энтомология 11

ҲАШАРОТЛАР МОРФОЛОГИЯСИ

Морфология — тананинг ташки ҳамда ички тузилишини ўрга-тади. Бу қисмда ҳашаротларнинг фа-цат ташки тузилиши ёки эйдономия-сини кўриб чиқамизл/
Ҳашарот танаси ва унинг ўсимта-ларини крплаб турган тери крпла-ғичи — кутикула ўзаро эластик пар-да воситаси билан туташган қаттиқ парчалардан ташкил топган. Тери-нинг бу тартибда тузилиши ҳашарот танасининг уст томонидан бўғимларга ажралишини таъминлайди. Тери ту-зилишидаги бу хусусият ҳашаротга мускуллари воситасида тананинг тур-ли қисмларини эгишга ва унинг ўсим-таларини ҳаракатга келтиришга имкон беради.
Терининг қаттиқ қисмлари ташқи скелет ролини ўйнайди, чунки унга тананинг ҳамма ҳаракат мускуллари туташган. Шу билан ҳашарот умурт-қали ҳайвондан фарң қилади.
Ҳашарот танаси ҳаракатчан бў-либ, қатор бўғимларга бўлинган. Уларнинг ,бўғимлари ўзининг бошлан-ҒИЧ кетма-кет такрорланиши ёки мета-мерлигини йўқотган ва танаси учқисм-га бўлинган. Булар бош, кўкрак в а қ о р и н қисмлардир (1- расм).
vBouu қисми 5—6, кўкрак қисми 3 ва қорин ңисми 11 бўғимдан иборат. Демак, ҳашаротлар танасидаги бў-ғимларнинг умумий сони 19 тадан кам эмас. Лекин эволюцион тараққиёт натижасида ўзаро ўхшаш бўғимлар сонининг камайганлигини ёки тўла тараққий этмаган бўғимлари вазифа-лари алмашиниш туфайли бирлашиб кетганлигини кўриш мумкин. Шунинг учун бўлса керак, ҳашаротларда бў-ғимлар сони 14 тадан ошмайди, баъзи-ларида ундан ҳам кам.
Ҳашаротнинг қаттиқ ташқи ске-лети умуртқалиларникига нисбатан бирмунча афзал: у танани ташқи муҳит таъсиридан сақлайди. Ҳашарот-нинг тана пишиқлиги умумртқали-парга нисбатан уч баравар юқори. Ку­тикула ички органларни ҳимоя қи-лади, организмдаги сувни буғланиш-дан сақлайди ва ички мускулларни бирлашиш жойи бўлиб ҳисобланади.
Бўғимоёқлиларнинг ҳар бир бў-ғимида бир жуфт ўсимта бўлади. Лекин ҳашаротларда бу метамерлик йўқолган.фақат ҳаракат ўсимталари— оёңлари кўкрак қисмида сақланиб қолган. Бош қисмида — оғиз орган-лари ва бир жуфт мўйлов бўлиб ўз-гарган, қорин кисмида ўсимталари йўқолган (2- расм).
Бундан ташқарл, жуда кўп ҳаша-ротларда қанотлар вужудга келган.
Шундай қилиб, ҳашаротлар морфо-логиясида қ.уйидаги белгилар: тана-лари бўғимга ажралган ва б о ш, к ў к р а к ҳамда қо р и н қисмлари мавжуд. Бошида оғиз органи ва бир жуфт мўйлови бор, кўкраги уч бў-ғимли ва уларга уч жуфт оёқ ва кўп-чилигида қанотлар ўрнашган. Қорин қисми II тагача бўғимдан иборат, оёқсиз бўлади.


БОШ ҚИСМИНИНГ ТУЗИЛИШИ ВА УНИНГ ЎСИМТАЛАРИ

Ҳашарот боши (Caput) мустаҳкам 'пишиқ калла қутиси ёки бош қал-поғидан ташкил топган бўлиб, у бош-нинг ташқи скелетини ҳосил қилади. Унда оғиз органлари, бир жуфт мўй-лов, бир жуфт мураккаб ёки фасетик кўз ва оддий кўз ёки кўзчалар ўр-нашган.
Баъзан калла қутисида эмбрион бош қисмидаги айрим бўғимлар-нинг бир-бирига қ)'шилиш {излари (чоклари) аниқ кўриниб туради.
Бошининг устки қисми ҳаракатсиз туташган бош қисм склеритдан тузил-ган. Бошнинг олдинги сатҳи п е ш о-н a (frons), унинг юкррисида ч а к­


ка (vertex), ундан нарироқда э н с a Г'ардони (occiput), пешона пастида ёки олдида к, а н ш а р ёки к л и-п е у с (clypeus), ундан пастда оғиз органларини юқоридан ёпиб турув-чи япроқча кўринишдаги ҳаракатчан ю қ о |р и л |а б (labrum) жойлашган. Бош /ёнбошларида жойлашган кўз-лар ости ва ёнбошлари л у н ж (ge-пае) 'деб аталади (3- расм).
Суварак ва бошка тубан тузилишга 9га бўлган ҳашаротларда бошининг олдинги томонидаги |кўзлар оралиғи V шаклида чок ҳошия излар билан аж-ралган — уэпикраниаль хо-ш и я деб аталади.
Б
ошни гавдага қўшган ҳалқаси-мон юмшоқ қисми б ў й и н (collum) деб, бўйин билан оғиз органи ўртаси­даги остки қисми т о м о қ (gula) деб аталади. Бошнинг орқа томонида, яъни кўкрак ңисмида ётган ички ор-ганлар ўтадиган жойда э н с а те-ш и г и (foramen) бўлади.
•Ҳашаротлар бош қисмида бўғим-ларга бўлинган ва турли кўринишдаги бир жуфт мўйлов ёки антенна-л a р (antennae) бўлиши ҳашарот-ларга хос Іхарактерли белгилардан биридир.1 Фақат мўйловсизлар (рго-tura) туркумининг вакилларида мўй-лов бўлмайди. Ҳашаротларнинг мўй-ловлари ҳид билиш ва сезиш функция-сини бажарувчи органлардир. Улар пешонанинг (икки ёнидаги кўзлар орасида ёки |унинг олдидаги чуқурча-


Download 2,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish