Тошкент — «МЕҲнат» —1986

тышш^_^-~ ' -' —-
I Эндокрин безлар — ички /секреция безлар бўлиб, гормонлар / ишлаб чикаради. Ҳашарот бошининг орқа қйсмида, >симпатик нерв сис-темасининг ганглийси ёнига жойлаш­ган органнинг, яъни қўшимча танача гормонал фаолиятига эга. Гормон ҳашарот қонига тушиб бутун тана бўйлаб тарқалади. Умуман эндокрин

безлар модда алмашиш ва ҳашарот- диапаузаси, жинсий етилиши, хулқи, нинг ривожланишига боғлиқ личин- ранги ўзгариши кабиларни бошқа-канинг ривожланиши, пуст ташлаши, ради.
НЕРВ СИСТЕМАСИ ВА СЕЗУВ ОРГАНЛАРИ

Нерв системаси ҳайвон организми-нинг ҳамма фаолиятини бошқариб, сезув органларини бошқа^ органлар билан қўшувчи звено ҳисобланади. Сезув органлари орқали ташки муҳитдан қабул қилган информация-ларни нерв марказларида ңайта ишлаб ва ички физиологии ҳолатига қараб керакли жавоб қайтаради.
Ҳашаротларда нерв системаси му­раккаб ва турли тузилишга эга бў-либ, у уч кием — марказий, симпатик ва периферии (атроф) системалардан иборат.
Нерв системасининг негизини нерв ҳужайралар — нейронлар таш­кил этади. Нейрон ҳужайраларида икки хил ўсимта бўлади: дарахтсимон шохланган ўсимталар — денд-р и т л а р; шохланмаган узун ип-симон, лекин факат уч томони тармоқ-ланган — аксон ўсимталар. Ней-ронларда асосан бир нечта дендрит ва битта аксон ўсимталар бўлади. Бу ўсимталар нерв қўзғалишларни ўтка-зиш ва бошқа турли хил органларни нервлари билан туташтириш функция-сини бажаради.
Нейронлар асосан уч типда: сезувчи, ҳаракатланти-р!увчи^; ва ассоциатив тип-ларда бўлади. Сезувчи нейронлар марказий нерв системасидан ташқа-рида жойлашган бўлиб, сезув ор­ганлар составига киради. Сезув ней-ронлардаги қўзғалишларни ўсимта-лари орқали марказий нерв система-сига ўтказади. Ҳаракатлантирувчи нейронлар марказий нерв система­сининг составига кириб, уларнинг аксонлари мускулларда тугайди.
Ассоциатив нейронлар ҳам марка­зий нерв системасининг составига кириб, сезувчи ва ҳаракатлантирувчи нейронларни бир-бири билан қўшиб, қўзғалишларини бир-бирига ўтказиш функциясини бажаради.
Ҳашаротларнинг марказий нерв системаси тананинг қорин томонида жойлашган нерв занжирчаси типида тузилган ва нерв тугунчалари ҳамда-улардан томирланган нервлардан ибо­рат. Нерв тугунчалари г а н г л и й-л а р деб айтилади. Нерв ганглий-лари ўзаро узунасига — к о н н е к-т и в ва кўндаланг — комиссу-р а улагичлар билан боғланган.
Ҳашаротларнинг ганглийлари ик­ки қисмга бўлинади: бош ва қорин ганглийлари. Бош қисмидаги ганг-лийлар катта томоқ усти нерв тугун-часи ва бироз кичик томоқ ости тугун-ларидан тузилган. Булар овқат ҳазм қилиш каналининг олдинги қисмида уст томонидан тортқилар I оркали ку-шилиб томоқ атрофи нерв ҳалқасини ҳосил қилади. Кўкрак ва қорин нерв тугунлари ичаклар остида жойлашиб қорин нерв занжирини ҳосил қилади.
Бош мияси мураккаб тузил­ган томоқ усти тугунидан ташкил топган. Бу тугун учта бўлим, олдин­ги — протоцеребрум, ўрта-

• 
  дейтоцеребрум ва орқа
  
• 
  тритоцеребрумдан ибо­рат: булардан протоцеребрум ай-ниқса яхши ривожланган, у иккита яримшардан тузилган бўлиб, бу ярим-шарлардан ёнтомонларга қарабчрасет-кали кўзларни нерв билан таъминлай-диган ва кучли тараққий этган кў-рув бўлаклари чиқади (17- расм). Яримшарларнинг ичида поясимон ёки замбуруғсимон алоҳида таналар мав-жуд. Феъл-атвори мураккаб ҳаша-ротларда, хусусан асаларилар билан чумолиларда замбуруғсимон таналар энг кўп тараққий этганлиги учун ҳашаротларнинг мураккаб феъл-атво­ри, худди ана шу мия қисминннг фао­