Тошкент — «МЕҲнат» —1986

III АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ

ҲАШАРОТЛАРНИНГ БИОЛОГИЯСИНИ ЎРГАНИШГА ДОИР ЛАБОРАТОРИЯ
ИШЛАРИ
1-иш. Ҳашарот тухумларининг тузилиши ва типлари
билан танишиш

Керакли жиҳозлар. МБС-1 микроскоплари, 10 марта кат-талаштириб кўрсатадиган лупалар, соат ва буюм ойналари, учи тўмтоқ пинцетлар, ҳашарот тухумининг тузи­лиш типлари ва тухум қўйилиш жад-валлари, слайдлар ва фотосуратлар.
Урганиш объект и. 10 — 15 туркумнинг тухумлари ва цуйилиш хиллари.

1. Даставвал ҳашарот тухумлари­нинг морфологик белгилари билан танишиб чиңилади. Бир неча хил ҳа-шарот тухумининг тузилиши лупа ор-қали кузатилади. Тухум шакли турли

Иш тартиби
хилда бўлишига аҳамият беринг (1 таб­лица). Масалан, тамаки трипсники — дуккаксимон; кўпчилик қан-даларнинг тухуми — бочкаси-м о н; лавлаги кандалалариники — к у в а ч и с и м о и; .карам капалаги-ники— б у т и.л к а с и м о н; кўп-'Чилик пашшаларники — ч ў з и н-ч о қ; нўхат узунбурун қўнғизники — •ш а р с и м о н; кўпчилик капалак-ларники — ярим даарсимон; .баъзи бир ңушздзларники — овал-,с и м о н; баъзи бир капалакларни-ки — н о к с и м о н; чигирткасимон-. ларники — цилиндрик, баъзи ,бир капалакларники кулчасимон ва ҳоказо бўлишини кўриш мумкин. -Олтинкўз тухуми, жумладан, поя-ч а л и бўлади.
Тухум қобиғи — хориони кўпинча -тарам-тарам қобирғалар, ўсимталар .ва ҳоказолар билан қопланганини J кўриш мумкин (I таблица). Булар ту­хум структурзлари деб айтилади. Улар ҳар хил, баъзан структурасиз -силлиқ бўлади.
Микроскоп остида тухумнинг мик-ропиля зонасини топинг. Бу зона кў-пинча тухумнинг юқори қитъасида, ■баъзиларида ён томонида жойлашган бўлиши мумкин. Микропиля зонаси-нинг хошиялари мураккаброқ ту­зил гаи.
Тухумларнинг каттз-кичиклигига аҳамият беринг. Уларнинг бўйи 0,01 — .0,02 мм дан 8—12 мм гача бўлиши ,;мумки н.
Тухумларни ранги ҳар хил бў-.либ, кўкимтиррок, кўпинча қизил, кўк, сариқ ва бош-қа рангда бўлиши мумкин.
2. Ҳашарот тухумларининг биоло­гик белгилари билан танишинг. Бу-нинг учун турли ҳашаротларнинг ту­хумларини жойлаштириш типлари, субстратлари, ҳимоялаш ва субстрат-га қўйиш тартибларини коллекция-лар ва таблицалар ёрдамида кўриб чиңинг.
Тухумларни жойлаштириш тарти-би ҳар хил бўлади. Тухумлар суб-стратга биттадан, тўдалаб, тўғри қа-торлаб, нотўғри қаторлаб (нотўғри қаторда бир қаватли ё икки ёки бир не­ча қаватли тангачалари билан) жой-лаштирилиши мумкин. Тухумларни жойланиши субстратга нисбатан ҳам турли хилда бўлади; ўсимликка қўйил-ган тухум ўсимлик устида, пастида, чеккасида, ичида бўлиши, мумкин. Бундан ташқари, субстратга нисбатан вертикал ёки горизонтал жойлашган бўлиши мумкинлиги билан расмлар ёрдамида танишинг. Ҳашарот тухум­ларини ҳайвоннинг ичига, баъзан ' тупроққа ҳам қўйиши мумкин.Тухум-лар устки томонидан мудофаа пат­лам билан қопланган бўлиши мум­кин.
Ҳашарот тухумларининг тузилиши, типлари, жойланиш хил ларини рас-мини чизинг.