Тошкент – 2020 10-мавзу: Халқаро статистикада иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Таркибий харажатларга – корхона дирекция ва бошқарув идораларини сақлаш (режа, статистика, конструкторлик, технологик, юридик, таъминот бўлимлари); ишлаб чиқариш хизматлари (асосий капитални жорий таъмирлаш, умумцех харажатлари, омборхона хўжалиги харажатлари ва ҳ.к.); бошқа харажатлар (яроқсиз маҳсулот ишлаб чиқаришдан йўқотишлар, олинган кредит учун тўланган фоизлар, табиий офат туфайли йўқотишлар, иш ташлашлар сабабли йўқотишлар, ваколатлилик харажатлари, ҳомийлик ва хайр-эҳсон, реклама) – билан боғлиқ харажатлар киради. Таркибий харажатлар ичида шунингдек, асосий капитал учун амортизация ажратмалари алоҳида ўрин тутади.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Ишлаб чиқарилган маҳсулотга тарқатиш нуқтаи назаридан харажатлар бевосита ва билвосита турларга ажратилиши мумкин.
• Бевосита харажатлар конкрет маҳсулот ишлаб чиқарилиши билан боғлиқ бўлиб, унга қуйидаги технологик харажатлар киради: хом-ашё ва материал; ёқилғи ва энергия; уруғлик, ем-хашак, кўчат материаллари ва ўғит; асосий ва қўшимча иш ҳақи; ижтимоий суғуртага ажратмалар; ишлаб чиқариш ускуналарини сақлаш ва жорий таъмирлаш харажатлари.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Билвосита харажатлар конкрет маҳсулот турига мансуб бўлмасдан, умуман ишлаб чиқариш жараёни фаолиятини таъминлайди (уларнинг асосий қисми – шартли-доимий харажатлар деб юритилади).
• Ғарб мамлакатлари иқтисодиётида таннарх калкульяциясининг икки методидан фойдаланилади: буюртма ва жараёнлар бўйича.
• Буюртма бўйича таннарх калкульяцияси қурилиш ва саноатнинг ноёб, жуда қиммат маҳсулотларини (аэрокосмик маҳсулот, кемасозлик, оғир машинасозлик ва ҳ.к.) ишлаб чиқаришда қўлланилади.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Жараёнлар бўйича таннарх калькульяцияси қишлоқ хўжалиги ва саноатнинг оммавий бир хил шаклдаги маҳсулотларни ишлаб чиқарадиган тармоқларида (қазиб олиш саноати, озиқ-овқат ва ва ноозиқовқат маҳсулотлари ва ҳ.к.ларни ишлаб чиқариш) қўлланилади.