Тошкент – 2020 10-мавзу: Халқаро статистикада иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Иқтисодий самарадорлик мураккаб иқтисодий категориядир. Шунинг учун уни фақат қандайдир битта кўрсаткич орқали ифодалаб бўлмайди. Бу эса самарадорликни ўзаро боғликда бўлган ва унинг айрим қирраларини ифодаловчи кўрсаткичлар тизимидан фойдаланишни тақазо қилади. Ҳозирги даврда халқаро статистикада иқтисодий самарадорлик даражаси ва динамикасини ифодалаш учун бирқанча кўрсаткичлар қўлланилади.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Уларни қуйидаги гуруҳларга умумлаштириш мумкин:
• ишлаб чиқариш ва маҳсулотнинг рентабеллиги кўрсаткичлари;
• жонли меҳнат харажатлари самарадорлиги кўрсаткичлари;
• буюмлаштирилган меҳнат харажатлари самарадорлиги кўрсаткичлари;
• капитал қўйилмалар самарадорлиги кўрсаткичлари.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Бу кўрсаткичларнинг кўпчилигини бутун иқтисодиёт ҳамда тармоқлар, секторлар ва корхоналар миқёсида ҳисоблаш мумкин.
• Иқтисодиёт даражасида натижа сифатида ЯИЧ, ЯИМ, ЯМД, ЭЯМД, ялпи жамғариш каби кўрсаткичлар қатнашади. Айрим тармоқ, сектор ва алоҳида корхоналар миқёсида эса фаолият натижалари сифатида ялпи ишлаб чиқариш, ялпи қўшилган қиймат, соф қўшилган қиймат, ялпи ва соф фойда кўрсаткичлари қўлланилади.

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Жонли меҳнат харажатлари сифатида қуйидагилар фойдаланиши мумкин: ёлланма ходимларнинг ўртача сони; ҳақиқатда ишланган киши-соатлар; иш ҳақи фонди.
• Буюмлаштирилган меҳнат харажатлари кўрсаткичлари таркибига қуйидаги моддий жорий харажатлар киритилади: асосий капитал амортизацияси; ялпи моддий харажатлар (жорий + амортизация).

Иқтисодий фаолият самарадорлиги кўрсаткичлари

• Ресурс кўрсаткичларига айланма капитал қиймати; асосий капитал қиймати; ишлаб чиқариш активларининг қиймати (асосий ва айланма капитал суммаси ёки бошқача сўзлар билан ялпи капитал); моддий неъматлар ва хизматларни потенциал имкониятли даражада ишлаб чиқариш миқдорини белгиловчи ишлаб чиқариш қувватлари каби кўрсаткичлардан фойдаланилади.