Тошдту «Иқтисодиёт назарияси»

Имтиёзли акция эгасига белгиланган фоиз ҳисобида дивидент олишни таъминлайди, лекин у акционерлар йиғилишида овоз бериш ҳуқуқига эга бўлмайди.
Облигация – бу корхона қарздорлик мажбуриятини тасдиқловчи қимматбаҳо ҳужжатдир. У маълум муддатга чиқарилади ва ҳар ойда ютуқ тариқасида фоиз тўлаш кафолатланади. Молия бозорида брокерлар воситачилик қиладилар ва комиссион фоиз оладилар. Диллерлар эса қимматбаҳо қоғозларни сотиб олиш ва сотишни амалга оширадилар ва маълум фойдани ўзлаштирадилар.
2. Солиқ тизими ва унинг вазифалари. Солиқ турлари

Ҳар бир мустақил давлат ўз олдидаги вазифаларини бажариши, иқтисодий муаммоларни ҳал этиши учун ўз бюджетига эга бўлиши лозим. Бюджет эса бозор иқтисодиёти тизими шароитида асосан солиқлар ҳисобига ва қисман эса даромадлар ҳисобидан шакллантиради.

Турли мулкчилик шаклларига асосланган корхона, ташкилотлар ва аҳолидан пул кўринишида солиқлар ундирилади. Солиқ уни ундириб олувчилар билан тўловчилар ўртасида доимо такрорланиб турадиган иқтисодий воқеликнинг ўзида акс эттиради. Солиқнинг ўзи ҳам иқтисодий–молиявий категория ҳисобланади. Солиқлар мажбурий тўловлар кўринишга ҳам эга. Чунки солиқлар ва уларни тўлаш миқдори Ўзбекиистон Республикаси Олий мажлиси томонидан демократик асосда белгиланади. Барча ташкилотлар ва корхоналар, аҳоли уни бажаришга мажбурдилар, шунингдек Республика Вазирлар Маҳкамаси, Молия Вазирлиги ва Давлат солиқ қўмитаси билан келишилган ҳолда махсус ижтимоий фондларга белгиланган тўловларни ҳам тўлаш мажбурийдир.
Солиқларнинг шаклланиши ва тақсимланишини тўғри амалга оширилиши ишлаб чиқариш муносабатларининг шаклланишини таъминлайди. Чунки солиқларни камайтириш орқали ишлаб чиқариш кўламини кенгайтиришга эришиш мумкин, худди шунингдек, солиқларни кўпайтириш эвазига айрим иқтисод тармоқларида ишлаб чиқариш ҳажмини камайтириш мумкин бўлади. Барча турдаги солиқлардан тушган тушумлар бюджетга тушади ва уни давлат зарур йўналишларга тақсимлайди. Унинг катта қисми давлатнинг мудофаа қобилиятини мустаҳкамлашга, ишлаб чиқаришни ривожлантиришга, ижтимоий–маданий тадбирларга, аҳолини ижтимоий ҳимоялашга, давлатни бошқарув органларини сақлаб туришга сарфланади.
Солиқ тизимини ўрганишда даромадларни солиққа тортиладиган ва солиққа тортирмайдиган даромадларга бўлган ҳолда ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Мамлакатимизда олинадиган солиқ даражалари қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

• 
  пропорционал солиқ ставкаси;
  
• 
  прогрессив ёки ўсиб борувчи солиқ ставкаси;
  
• 
  регрессив солиқ ставкаси.