Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Baliqlarni sanitar baholash. 
Bir qancha tovar baliqlari faqat 
xilodonel! 
parazitini 
tashuvchisi 
bo‘lishi 
mumkin, 
ularni 
cheklovlarsiz iste’mol qilish mumkin. Buzilgan baliqlar rad etiladi 
va hayvonlar ozuqasi sifatida ishlatiladi.
Ixtioftirioz
Baliqlarning ixtioftirioz kasalligi 
- zog‘ora baliq, sazan va 
ularning gibridlarining haddan tashqari xavfli invazion kasalligi 
hisoblanadi. Kasallikka kumush va tillarang tovonbaliq, sudak, 
gulmohi va ko‘pgina chuchuk suv, dengiz va hovuzlarda o‘suvchi 
baliq turlari moyil. Kasallik, ayniqsa, baliqchilik xo‘jaliklarining 
hovuzlarida, baliq o‘stiruvchi xo‘jaliklarda hamda basseyn va 
baliqchilik zavodlarida baliqlar zich saqlanganidan kelib chiqadi.
Tabiiy suv havzalarida ixtioftiriozning epizootik ko'rinishi juda 
ham kam namoyon bo‘ladi, biroq barcha turdagi chuchuk suv 
baliqlari kasallik qo‘zg‘atuvchilarini o‘z organizmida tashib 
yurishini inobatga olsak, ular tabiatda tabiiy rezervuar manbani 
ta’minlab turadi.
Ixtioftirioz Sharqiy va G‘arbiy Yevropa, Kanada, Amerika, 
Rossiya baliqchilik xo‘jaliklarida tez-tcz uchramoqda. Kasallik, 
shuningdek, Ukraina, Belorussiya, Qozogiston, Markaziy Osiyo 
Respublikalarida va Kavkazortida qayd etilgan,
Tarqalishi va iqtisodiy zarari. 
Ixtioftirioz hamma joyda, 
ba’zan yer sharming issiq hududlarida tarqalgan. Sun’iy suv 
havzalarining turli tiplarida yuqori zichlikda o‘sayotgan baliqlarda 
og‘ir kasallikni keltirib chiqaradi. Voyaga yetgan baliqlar 
va 
yosh
108

---

baliqchalarning ommaviy o‘lishi natijasida ular katta iqtisodiy 
zararni keltirib chiqaradi.
Qo‘zg‘atuvchisi. Kasallik qo‘zg‘atuvchisi bu Ophtyoglenidae 
oilasiga mansub bo‘lgan 
Ichtyophthirius
teng tukli infuzoriyalaridir. 
Parazit tanasi qariyb yumaloq yoki tuxumsimon shaklda. Tananing 
bosh tomonida maydagina og‘iz teshigi va kichik tomoqchasi 
mavjud. Parazitning butun tanasi meridial joylashgan uzunchoq 
tukchalar bilan qoplangan. Tananing o‘rta qismida yo‘g‘on, kalta 
tanasimon qayrilgan makronukleus, uning do‘mboq (qavargan) 
tomonida esa mikronukleus joylashgan.
Ixtioftirioz baliqlarning tipik paraziti hisoblanadi. Parazitning 
rivojlanishida 3 ta bosqich mavjud. Birinchi bosqichi xo‘jayin 
terisining ichida parazitiik qilish bosqichi, sistalaming ko‘payish 
bosqichi (suv ostidagi loyqalarda, o‘simliklarda va suzuvchi 
predmetlardagi sistalar) va suvda erkin suzuvchi infuzoriyalar 
(daydib yurish)ning bosqichi. Baliq terisining dermoidli tepa 
(sumka) qismida katta yoshdagi ixtioftiriuslar chiqib, suv havza­
larining ostiga cho‘kadi, o‘simliklarga yopishadi, shilimshiq modda 
bilan o‘ralib sistaga aylanadi. Uning ichida 200-1000 tagacha juda 
mayda yumaloq yosh infuzoriyalar (daydib yuruvchi) hosil bo‘ladi. 
Hosil boigan daydib yuruvchi infuzoriyalar sistaning qobiglni 
teshib tashqi muhitga tushadi, noksimon shaklga kiradi.
Bulaming kattaligi 10x40 mkm boiib, invazion bosqichga 
yetadi. Daydib yuruvchi infuzoriyalar xo‘jayin organizmi bilan 
aloqada boiganida, ular terining epitelial qobigl ostiga yoki 
jabrasiga faol harakatlanib kirib oladi, o‘sadi, rivojlanadi va baliqlar 
tanasida mayda yumaloq dermoidli tugunak - tanachalami (sumka) 
hosil qiladi. Shu bilan infuzoriyalarning zanjiri boglanadi. Tashqi 
muhitda daydib yuruvchi infuzoriyalar 55 soat davomida hayot 
kechirishi mumkin (4-rasm).