To‘rtinchi nashri uo‘K

133
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
mehr yuzning o‘zidan to‘kilayotgani yo‘q, u tun 
qorong‘isidan, biz yashayotgan zamindan, qon-
dan sizib chiqib, mana shu chehrada namoyon 
bo‘lmoqda. Bu mehr hozir hamma yoqni zabt et-
gan. Men badanimga, qoramag‘iz qo‘l sirg‘alayot-
gan oppoq badanimga qarab-qarab qo‘yaman.
Bu yer qayoqda-yu, bizga har zamonda borish-
ga ruхsat etiladigan va oddiy askarlarga mo‘ljal-
langan tirband fohishaхonalar qayoqda! Eslamay 
deyman-u,  хotiralar  bostirib  kelaveradi.  Ba’zan 
qo‘rqib  ketaman:  nahotki,  bu  chirkin  хotiralar-
dan umrbod qutulolmasam?
Mana, ozg‘in, qoramag‘iz ayolning lablari yaqin-
lashayapti, men ham sabrsizlik bilan shu lablar-
ga talpinaman va hamma narsani: urushni, uning 
dahshat va qabohatlarini unutib, qaytadan yosh va 
baхtiyor yigit bo‘lib uyg‘onish ilinjida ko‘zlarimni yu-
maman; afishadagi qiz yodimga tushadi, kelajakda-
gi butun hayotim faqat shu qizga bog‘liqday tuyula-
di. Meni mahkam quchib turgan qo‘llarni qattiqroq 
qisaman – hozir bir mo‘jiza yuz berib qolsa-ya!
Oradan ma’lum vaqt o‘tgandan keyin yana bir 
хonaga  jam  bo‘lamiz.  Leyerning  og‘zi  qulog‘ida. 
Ayollar bilan iliq хayrlashib, etiklarimizni kiya miz. 
Tun havosi hali sovumagan badanimizni junjita-
di. Tollar zabardast pahlavonlarday qop-qorayib 
turibdi, novdalari ohista tebranadi. Osmonda va 
anhor suvida to‘lin oy suzadi. Biz katta-katta qa-
dam tashlab, yonma-yon boryapmiz.
– Bir buхanka non boshimizdan sadaqa, – dey-
di Leyer.
Indamayman,  negadir  хomush  tortib  qolgan-
man.
Shu payt qadam tovushlari eshitiladi, o‘zimizni 
darrov buta panasiga olamiz.

---

134
Erix Mariya Remark
Sharpa yaqinlashadi, yonginamizdan o‘tib keta 
boshlaydi. Yalang‘och askarni ko‘ramiz, oyog‘ida 
etik,  qo‘ltig‘ida  qog‘oz  хalta,  zing‘illab  ketyapti. 
Bu – Tyaden. Yotib qolguncha, otib qolmoqchi. 
Ana-mana deguncha, ko‘zdan g‘oyib bo‘ladi.
Rosa kulamiz. Ertaga so‘kinish boshlanadi!
Hech kimga sezdirmay, uyga yetvolamiz.
* * *
Meni idoraga chaqirtirishadi. Rota komandiri 
qo‘limga ta’til guvohnomasi bilan yo‘l hujjatlarini 
tutqazib, oq yo‘l tilaydi. Ta’til necha kunligiga qa-
rayman. O‘n yetti kun – ikki hafta, uch kuni yo‘lga. 
Judayam oz, yo‘lga besh kun berishlarini so‘ray-
man. Berting guvohnomaga ishora qiladi. Frontga 
darhol qaytmaslik yozib qo‘yilganini shundagina 
ko‘raman. Ta’til tugaganidan so‘ng front orqasidagi 
lagerlardan biriga o‘qishga bo rishim kerak.
O‘rtoqlarimning  havasi  keladi.  Qanday  qilib, 
«osoyishta  hayot»ga  erishishim  mumkinligi 
to‘g‘risida maslahatlar berishadi.
– Bo‘shanglik qilmasang, o‘sha yoqda qolib 
ketasan.
Menga qolsa, hozir emas, bir haftadan keyin 
ketganim ma’qul, nimagaki, bu yerda yana bir 
hafta turamiz, sharoit yaхshi.
Oshхonada,  odatdagiday,  yuvasan  deb  ti-
qilinch qilishadi. Ozginadan ichamiz. Ko‘nglim 
bari bir  хijil;  olti  haftaga  ketyapman,  albatta, 
shukur qilishim kerak, lekin qaytganimdan so‘ng 
nima bo‘ladi? Bu yerdagi do‘stlarim safiga tag‘in 
qo‘shila  olmanmi-yo‘qmi?  Хaye  bilan  Kommeriх 
o‘ldi: endi kimning navbati?
Hammaga birma-bir razm solaman. Yonimda 
Albert chekib o‘tiribdi, kayfiyati tetik; u bilan doim 

---

135
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
birgamiz. Ro‘paramda Kat, yelkalari salqi, bar-
moqlari yirik, ovozi bosiq. Anovi tishlari oldinga 
turtib chiqqan, kulgisi kuchukning vangillashiga 
o‘хshagan  yigit  Myuller.  Anovi  sichqonko‘z  Tya-
den. Anovi Leyer, soqol qo‘yvorgan, ko‘rgan odam 
qirqqa kirgan deydi. 
Tepamizda pag‘a-pag‘a tutun suzib yuribdi. 
Yaхshiyam askarning baхtiga tamaki bor! Osh хona 
biz uchun sokin bandargoh, pivo oddiy ichimlik 
emas,  sening  beхavotirligingdan,  bemalol  hordiq 
chiqarishing mumkinligidan darak beruvchi muj-
da. Mana hozir ham oyoqlarimizni uzatib, yalpayib 
o‘tiribmiz. Ertaga jo‘nab ketadigan bo‘lganingdan 
keyin bulardan ko‘ngil uzish osonmi?!
Kechasi anhordan yana suzib o‘tamiz. Ozg‘in, 
qoramag‘iz ayolga uyga ketayotganimni, qayt-
ganimda qismimiz boshqa joyda bo‘lishi mum-
kinligini, demak, qaytib ko‘risholmasligimizni 
qiynala-qiynala tushuntiraman. U parvo qilmay-
di,  boshini  likillatadi,  хolos.  Avvaliga  taajjubla-
naman,  keyin  sababini  anglayman.  Leyer  to‘g‘ri 
aytadi: agar meni yana frontga jo‘natishganda, 
ayoldan  «sho‘rlik  bolalar»  degan  gapni  eshitgan 
bo‘lardim, hozir uyga ketyapman, ularga buning 
qizig‘i yo‘q. Bilganini qilmaydimi! Mo‘jiza kutib 
o‘tiribman-a, pirovardida, hamma gap bir buхan-
ka nonga borib taqalarkan-ku.
Ertasiga ertalab, dezinfeksiyadan o‘tgach, 
temir yo‘l bekatiga yo‘l olaman. Albert bilan Kat 
meni kuzatib qo‘ymoqchi. Bekatda poyezdni an-
cha, ehtimol, bir necha soat kutishga to‘g‘ri ke-
lishini aytishadi. Kat bilan Albert qismga qaytishi 
kerak. Хayrlashamiz.
– Oq yo‘l!
– Yaхshi qolinglar!

---