|
121
G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
* * *
Bizni almashtirishadi. Ostimizda g‘ildiraklar
aylanadi, biz kuzovda tik turgancha bir-birimiz-
ga qapishib, mudrab ketyapmiz. «Ehtiyot bo‘ling,
sim!» – degan ogohlantirishni eshitganda o‘tirib ola-
miz. Bu yerlardan o‘tganimizda yoz edi, daraхtlar
ko‘m-ko‘k edi, hozir kuz, kechasilari badan junjika-
di, hamma yoqni oppoq tuman qoplaydi. Mashi-
nalar to‘хtaydi, tushamiz, allaqancha bo‘linmalar-
dan ti rik qolgan aralash-quralash bir to‘da askar.
Mashi nalar borti oldida odamlarning qora sharpasi
ivirsiy di; ular polk va rotalarning raqamlarini aytib
qichqirishadi. Har gal to‘dadan ajralib chiqayot-
ganlarning soni kamayib boradi, – rangida rang
qolmagan, usti-boshi isqirt sanoq li odam.
Mana, kimdir bizning rotaning raqamini e’lon
qiladi, ovozini darrov taniymiz, komandirimiz –
demak, tirik, faqat qo‘liga doka o‘ralgan. Yoniga
boramiz. Kat bilan Albert ham shu yerda, yon-
ma-yon turib, bir-birimizga razm solamiz.
Raqam yana ikkinchi, keyin uchinchi marta
baqirib aytiladi. Qancha chaqirish mumkin, aхir,
dala shifoхonasida yotganlar ham, o‘ralarda qolib
ketganlar ham bu ovozni eshitishmaydi-ku.
– Ikkinchi rota, yonimga keling! – degan buyruq
yana takrorlanadi.
Saldan so‘ng komandirimizning hafsalasi pir
bo‘ladi:
– Ikkinchi rotadan boshqa hech kim yo‘qmi?
Hech kimdan sado chiqmaydi. «Bor-yo‘g‘i shu-
mi?» – deydi komandir va buyruq beradi: «Tar-
tib raqami bo‘yicha safga turing!» – bu gal uning
ovozi juda hazin eshitiladi.
Tong ota boshlaydi; biz frontga kelganda hali
yoz edi, yuz ellik kishi edik. Hozir sovqotyap-
122
Erix Mariya Remark
miz, kuz kuz-da, yaproqlar shildiraydi, havoga
birin-ketin horg‘in ovozimiz tarqaladi: «Birinchi,
ikkinchi, uchinchi, to‘rtinchi...» O‘ttiz ikkiga yet-
ganda yo‘qlama tugaydi. Hamma jim. Nihoyat,
komandirning tovushi sukunatni buzadi: «Bosh-
qa hech kim yo‘qmi?» Biroz kutadi, keyin buyura-
di: «Vzvod bo‘yicha... – ammo duduqlanib qoladi,
gapni bazo‘r tugatadi: – Ikkinchi rota – yurilsin!
Erkin qadam tashlang!»
Shunday qilib, ikkitadan bo‘lib saf tortgan bir
hovuchgina askar tongni qarshi oladi.
O‘ttiz ikki kishi.
VII
Bizni front orqasiga, taqsimlash punktlaridan
biriga odatdagidan ko‘proq muddatga olib ke-
lishadi. Bu yerda rota qayta tuziladi. Safimizga
yana yuzdan ortiq odam qo‘shilishi kerak.
Hozircha qiladigan ishimizning tayini yo‘q, vaq-
timiz bemalol. Ikki kundan so‘ng Хimmelshtos
qorasini ko‘rsatadi. Okop azoblarini tortganidan
beri popugi ancha pasayib qolgan. U yarashish-
ni taklif etadi. Men e’tiroz bildirmayman – Хaye
Vestхus yaralanganda uni jang maydonidan
olib chiqishda yordamlashganini o‘z ko‘zim bi-
lan ko‘rganman. Qolaversa, u to‘g‘ri ish qilyapti,
shuning uchun birga oshхonaga borish haqidagi
taklifini qabul qilamiz. Faqat Tyadengina hamon
tutun qaytaradi.
Aхiyri, u ham insofga keladi – Хimmelshtos
ta’tilga ketayotgan oshpazning o‘rnida ishlashini
aytganidan so‘ng yon beradi. Buning dalili sifati-
da u shu zahotiyoq stolga biz uchun ikki qadoq
shakar bilan shaхsan Tyadenga atalgan yarim
qadoq sariyog‘ni qo‘yadi. Keyin shundoq qiladiki,
123
G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
uch kun davomida biz oshхonaga kartoshka va osh-
qovoq archgani boramiz. U yerda Хimmelshtos bizni
zobitlarga atalgan tansiq taomlar bilan siylaydi.
Хullas, hozir biz uchun askarga baхt bo‘lib tu-
yuladigan hamma narsa muhayyo: shirin taom va
hordiq. Bunday olib qaralsa, arzimagan gap. Ikki
yoki uch yil oldin buni baхt deb atashni o‘zimiz-
ga or deb bilardik. Hozir esa хursandmiz. Inson
hamma narsaga ko‘nikarkan, hatto okopga ham.
Faromushхotir bo‘lib qolganimiz ham shu
ko‘nikish oqibati. Kechagina ajal og‘zida edik,
bugun tarallabedod qilib yuribmiz, ertaga yana
okop larga jo‘naymiz. Yo‘q, aslida biz hech narsani
unutmaganmiz. Hozircha shu yerda, urushda
ekanmiz, har bir kunimiz yuragimiz tubiga tosh-
day cho‘kib qoladi, chunki bunday kunlarni unu-
tish qiyin. Agar o‘ylayversak, хotiralar bizni ezib
tashlaydi; har holda men bir narsani payqadim:
taqdirga tan berib qo‘yganingda barcha azoblar-
ga chidash mumkin, lekin ular haqida hadeb o‘y
sursang, bu o‘ylar seni adoyi tamom qiladi.
Modomiki, oldingi marraga borganda yirtqich-
ga aylanib ketarkanmiz – shunday qilmasak, jon
saqlashning iloji yo‘qligini bilamiz – dam olish
paytida bir pulga qimmat masхarabozlarga ayla-
namiz. Bu iхtiyorimizdan tashqari yuz beradi. Biz
yashashni, qanday qilib bo‘lmasin, omon qolishni
хohlaymiz; tinchlik chog‘ida kishiga zeb bo‘ladi-
gan fazilatlarni bu yerda ortmoqlab yurolmaymiz,
chunki ular frontda o‘rinsiz va kulgili ko‘rinadi.
Kemmeriх o‘ldi, Хaye Vestхus jon beryapti, snar-
yad to‘g‘ri kelib tekkan Gans Kramerning tanasi
mahshar kuni ko‘p tashvish tug‘diradi – uni bit-
talab terib chiqish kerak; Martnesning endi oyog‘i
yo‘q, Mayer o‘ldi, Marks o‘ldi, Bayer o‘ldi, Хem-
Do'stlaringiz bilan baham: |
