To‘rtinchi nashri uo‘K

110
Erix Mariya Remark
mavjudligini, ibtidoning intihosi borligini tan ol-
masdik; keyin qon hidini seza boshladik va bu 
sezgi har birimizni ulkan hayot oqimining nochor 
jilg‘alariga aylantirib tashladi.
Hozir  biz  tug‘ilib-o‘sgan  yurtimizda  хorijiy 
sayyohlarday yurgan bo‘lardik. Tepamizda la’nat 
toshi aylanadi – biz faqat ko‘z ko‘rib turgan nar-
salarga sajda qilamiz. Biz hamma narsani sav-
dogarlarday oq-qoraga ajratamiz, zaruratni esa 
qassoblarday tushunamiz. Biz beg‘am odamlik-
dan o‘taketgan loqayd odamlarga aylandik. Хo‘p, 
tirik qoldik ham deylik, lekin yashay olamizmi?
Biz tashlandiq bolalarday notavonmiz, ayni 
paytda,  mo‘ysafidlarday  donishmandmiz,  biz 
bag‘ritosh, ojiz va yengiltakmiz – nazarimda, endi 
odam bo‘lmaymiz. 
Tun iliq bo‘lsa-da, qo‘llarim sovqotadi, etim jun-
jikadi. Bu tumanning, okoplarimiz oldida cho‘zilib 
yotgan murdalar ustiga yastanib, tananing allaqa-
yerida miltirab turgan eng so‘nggi hayot nishonala-
rini ham so‘rib olayotgan mudhish tumanning aso-
rati. Ertaga yiqilib qolganlar gezarib-ko‘karib keti-
shadi, qonlari esa qotadi, qorayadi. 
Yorituvchi raketalar hamon osmonga otilib, 
ularning sovuq shu’lasi oydagi kraterlarday tosh-
qotgan manzara – son-sanoqsiz xandaqlar ustiga 
tushib turibdi. Birdan vujudimni qo‘rquv chulg‘ab 
oladi. Fikrim хiralashadi. Хayolimni chalg‘itishim, 
tasalli izlashim kerak; tepamga beshafqat umidsiz-
lik yopirilib kelganida har doim shunaqa bo‘ladi.
Qulog‘imga  dekcha  va  qoshiqlarning  sharaq-
shuruqi eshitiladi, shundagina qornim qattiq 
ochganini sezaman – ichimga ozgina issiq ovqat 
kirsa, o‘zimni tutvolaman. Shu ilinjda navbat al-
mashinishini kutaman.

---

111
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Keyin boshpanamga, meni arpa yormasidan 
tayyorlangan bo‘tqa kutayotgan blindajga qa-
rab yo‘l olaman. Bo‘tqa mazali, yog‘i ham bor, 
shoshmasdan tanavvul qilaman, hech kim bi-
lan gaplashmayman, hammaning dimog‘i chog‘, 
chunki to‘plarning ovozi o‘chgan.
* * *
Kunlar ketidan kunlar o‘taveradi. Har bir soat 
odatdagiday, ayni paytda, aql bovar qilmaydigan 
daqiqalardan iborat bo‘ladi. Hujum qarshi hujum 
bilan almashinadi, o‘ydim-chuqur bo‘lib ketgan da-
lada, ikki qator okoplar oralig‘ida asta-sekin o‘liklar 
soni ko‘paya boradi. Yaqinroqdagi yaradorlarni 
yig‘ishtirib olishning iloji bor. Ammo ayrimlari qu-
lagan joyida uzoq qolib ketadi, ular ning dod-faryod 
bilan jon berishlarini eshitib tu ramiz.
Shunaqalardan bittasini roppa-rosa ikki ke-
cha-kunduz qidiramiz. Chalqancha yotib qol-
gan-u orqasiga ag‘darilolmayotgan ko‘rinadi. 
Nima uchun uni topolmayotganimizni boshqacha 
izohlash mumkin emas, modomiki, ovoz kelayot-
gan joyni aniqlab bo‘lmayotgan ekan, demak, 
yarador og‘zini yerga bosib baqiryapti.
Sho‘rlikning  yarasi  qaltisga  o‘хshaydi.  Ba’zan 
shunaqa bo‘ladiki, o‘q tekkan odam o‘sha zahoti, 
hushiga kelmasdanoq jon beradi, ba’zan esa uzoq 
vaqt o‘lib o‘lolmaydi, tirilib tirilolmaydi – dodlab 
yotaveradi. Katning fikricha, biz qidirayotgan yara-
dorning yo tos suyagi, yo umurtqasi shikastlangan. 
Ko‘kragi zaхa yemagan – aks holda buncha uzoq 
qichqirolmasdi. Qolaversa, boshqa yeri yaralangan-
da emaklab chiqqan va biz uni ko‘rgan bo‘lardik.
Uning  faryodi  pasaya  boshlaydi.  Qani  endi, 
ovoz kelayotgan joyni aniqlab bo‘lsa! Birinchi ke-

---

112
Erix Mariya Remark
cha qismimizdagilar uch marta qidiruvga chiqi-
shadi. Ba’zan yarador yotgan yerni aniqlaganday 
ham bo‘lishadi, o‘sha tomonga emaklab keti-
shadi, keyin yana quloq solishsa, ovoz har gal 
boshqa yoqdan eshitilaveradi.
Qidiruv  tonggacha  davom  etadi,  lekin  natija 
chiqmaydi. Kunduzi tevarak-atrof durbindan ku-
zatiladi, tirik jon ko‘rinmaydi. Ikkinchi kuni yara-
dorning nolasi sekinroq eshitiladi: tomog‘i qurib 
ketgan bo‘lsa kerak.
Uni topganga rota komandiri navbatdan tash-
qari ta’til va’da qiladi, uch kun qo‘shimchasi bi-
lan. Odamni judayam qiziqtiradigan taklif, lekin 
biz yaradorni topish uchun busiz ham qo‘li mizdan 
kelgan hamma ishni qilayotgandik –  uning faryo-
diga chidash oson emas edi. Kat bilan Kropp 
tushdan keyin yana bir urinib ko‘rishadi. Ammo 
uni topolmay, qayta kelishadi.
Yaradorning nolasi hamon eshitilib turibdi. 
Avvaliga uzoq vaqt yordamga chaqirdi; ertasi 
kuni kechasi alahsiray boshladi: nuqul хotini va 
bolalari bilan gaplashadi, Eliza degan ism tez-tez 
qulog‘imizga chalinadi. Bugun kun bo‘yi yig‘ladi. 
Kechga yaqin ovozi susayib, tonggacha ingrab 
chiqdi. Barini aniq-tiniq eshitib turibmiz, chunki 
shamol biz tomonga qarab esyapti. Ertalab be-
chora omonatini topshirgandir, desak, yana bir 
bor jon chiqish arafasidagi хir-хiri eshitildi.
Kun issiq, murdalarni ko‘madigan odam yo‘q. 
Ularni olib ketolmaymiz, qayoqqa ham olib borar-
dik? Snaryadlar barini tuproqqa qorishtirib tash-
laydi. Ba’zi murdalarning qorni shishib, gumbaz-
day bo‘lib ketgan.
Osmon ko‘m-ko‘k, beg‘ubor. Kechga yaqin 
havo dim bo‘ladi, yerdan issiq hovur ko‘tarilyapti. 

---